«Ο δάσκαλος βγαίνει από το σπίτι των αναρχικών. Στρίβει στο δρομάκι. Μέσα από το σπίτι ακούγεται μια φυσαρμόνικα.
Έκανε κρύο εκείνο το βράδυ στο Μιλάνο.
Ψηλά στο μπαλκόνι, ένας από τους αναρχικούς κρεμάει τις σημαίες. Την κόκκινη και τη μαύρη. Μια γλυκιά ησυχία είναι απλωμένη στο χωριό.
Σούρουπο.
Από τη γέφυρα ακούγεται μουσική και τρεις γύφτοι, βιολί, κλαρίνο τουμπελέκι, μπαίνουν στο χωριό. Τα παιδιά τρέχουν από πίσω. Οι γύφτοι πάνε προς το σχολείο που βρίσκεται στην άκρη του χωριού σε ένα ψήλωμα».
Στην αίθουσα του σχολείου έχει μαζευτεί όλο το χωριό, άντρες, γυναίκες. Οι γύφτοι μπαίνουν μέσα παίζοντας και γίνονται δεκτοί με ενθουσιασμό. Ο Δάσκαλος έρχεται με τους αναρχικούς, τη Θαλή και τον μικρό Αλέξανδρο στο σχολείο.
απόσπασμα από το σενάριο της ταινίας
Ο Μεγαλέξανδρος είναι η Πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία του Αγγελόπουλου. Τα γεγονότα τοποθετούνται χρονικά στις αρχές του 20ου αιώνα ωστόσο εντός τους εντοπίζουμε μια κριτική προσέγγιση όλων των κομβικών ιστορικών στιγμών του αιώνα που τα ακολουθεί.
Η ταινία βασίζεται στη μυθική φιγούρα του Μεγαλέξανδρου, ενός πρώην ληστή κι επαναστάτη ο οποίος δραπετεύει -κατά έναν απροσδιόριστο τρόπο- από τη φυλακή και μαζί με τους παλιούς τους συντρόφους επιστρέφει στο χωριό του. Στη διαδρομή απαγάγει μια ομάδα άγγλων ευγενών τους οποίους σκοπεύει να χρησιμοποιήσει στη διαπραγμάτευση με την κυβέρνηση ώστε να πάρει αμνηστία, ενώ κρεμάει και έναν από την ομάδα του που επιχείρησε να βιάσει μια όμηρο.
Φτάνοντας στο χωριό, οι χωρικοί τον υποδέχονται με τιμές, ενώ συνειδητοποιεί πως η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική από όταν το άφησε. Με πρωτοβουλία ενός ιδεολόγου δασκάλου ουτοπικού σοσιαλιστή, με ευθεία αναφορά στο πρόσωπο του Μαρίνου Αντύπα, το χωριό έχει μετατραπεί σε μια ιδιότυπη κομμούνα με γενικές συνελεύσεις των χωρικών, κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και κολεκτιβοποίηση της γης. Την ίδια ώρα, μια ομάδα κυνηγημένων ιταλών αναρχικών ζητά καταφύγιο στο χωριό και δεσμεύεται μπροστά στη συνέλευση, στην οποία επικρατεί πλήρης ισότητα ανδρών και γυναικών, να υπακούει στους κανόνες της κοινότητας και να την υπερασπιστεί από εξωτερικούς κινδύνους, εάν αυτό χρειαστεί. Η βραδιά κλείνει σε εορταστικό κλίμα με τους χωρικούς και τους αναρχικούς να τρώνε και να χορεύουν. Στο μέσο της γιορτής, καταφθάνει η ομάδα του Αλέξανδρου η οποία δεν ορκίζεται πίστη στην κοινότητα, ενώ οι αντάρτες εκφράζουν έντονα τη δυσαρέσκεια τους για τη νέα κατάσταση. Θεωρούν πως έχοντας πολεμήσει τόσα χρόνια δικαιούνται να λάβουν πίσω την ιδιοκτησία τους. Χορεύουν σε ρυθμούς πολεμικού εμβατηρίου και χαλάνε τη γιορτή.
Αρχίζουν οι προστριβές με τους χωρικούς καθώς ο Αλέξανδρος λειτουργεί κατά μόνας και ηγεμονικά κόντρα στο πλαίσιο συλλογικής ζωής και κοινοκτημοσύνης που αναπτύσσεται στο χωριό. Βαφτίζει όλα τα νέα παιδιά στο όνομα του, δεν ανέχεται καμία διαφωνία από τους χωρικούς, ενώ όταν ο εθνικός στρατός περικυκλώνει το χωριό για να απελευθερώσει τους ομήρους, ο Αλέξανδρος προδίδει τους χωρικούς, έρχεται σε διαπραγμάτευση με το στρατό του στέμματος και εκτελεί το δάσκαλο, τους ομήρους, τους αναρχικούς, και άλλους χωρικούς.
Στην τελική μάχη, οι χωρικοί μάχονται με το στρατό και υπερασπίζονται την κοινότητα, ενώ ο Αλέξανδρος κατασπαράσσεται από τους κατοίκους του χωριού και στη θέση του εμφανίζεται ένα μαρμάρινο άγαλμα που αιμορραγεί.
Στην τελευταία σκηνή, ένας μικρός Αλέξανδρος καβάλα στ’ άλογο μπαίνει μέσα στην πόλη, δείχνοντας πως η ιστορία συνεχίζεται.
Στην ταινία θίγονται διάφορα ζητήματα σχετικά με ιστορικά γεγονότα της ταξικής πάλης και εσωτερικές συγκρούσεις των κινημάτων όπως αυτές εκτυλίχθηκαν σε όλο τον προηγούμενο αιώνα. Από το φεουδάρχη που κατέχει τη γη με το έτσι θέλω, στην υποκρισία της αστικής δικαιοσύνης και στην υποταγή της ελληνικής αστικής τάξης στις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, από το διαρκές ζήτημα της εξουσίας και το ερώτημα αν η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας την εξαλείφει αυτόματα. Ο Αλέξανδρος θα μπορούσε πότε να συνδεθεί με το στρατηλάτη της αρχαιότητας, πότε με τον Κολοκοτρώνη και πότε με τον Άρη Βελουχιώτη. Κυριεύεται από εξουσιομανία αλλά τον κυριεύει και η απομόνωση. Η ανάλυση της ταινίας έχει βαθύ ταξικό πρόσημο ενώ στέκεται κριτικά στον εξουσιαστικό σοσιαλισμό διατυπώνοντας ευθεία σύνδεση της κομμούνας των χωρικών με τα προτάγματα των Κροπότκιν και Μαλατέστα. Η θυσία του δασκάλου και των τεσσάρων αναρχικών πραγματώνεται έτσι ώστε να δικαιωθεί η άποψη τους για την επανάσταση, η οποία τελικά προδόθηκε. Ο ερχομός ενός νέου Αλέξανδρου στην πόλη κρατά ακόμα ανοιχτή την υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης.
Στην ταινία ακούγεται το ιστορικό αναρχικό αντιπολεμικό τραγούδι «ύμνος στην εξέγερση» γραμμένο στα 1894 από τον Λουίτζι Μολινάρι, ελευθεριακό παιδαγωγό και αναρχικό αγωνιστή, αφιερωμένο στην εξέγερση της Carrara.
Δήμος Π.
Δυσήνιος Ίππος 