Αουρέλιο Φερνάντεθ: Ένας “Αλληλέγγυος” στο Μάτι του Κυκλώνα

Αουρέλιο Φερνάντεθ: Ένας “Αλληλέγγυος” στο Μάτι του Κυκλώνα

Άρθρο του Luismi Garcia

Ανασκόπηση του βιβλίου του Μανέλ Άισα Πάμπολς: “Στα Ίχνη μιας Γενναιόδωρης Ζωής. Ο Αουρέλιο Φερνάντεθ Σάντσεθ και οι Αλληλέγγυοι”, Εκδόσεις El Lokal, 2017.

«Όλα πια είναι δικά μας… και δεν ανήκουν σε κανέναν. Οι άνθρωποι είναι γέροι, και για να γίνει πραγματικότητα το μεγάλο όνειρο της αναρχίας χρειάζονται άνθρωποι που ακόμα δεν υπάρχουν».

Joan Llarch

Ο Μανέλ Άισα Πάμπολς είναι ένας από εκείνους τους σπάνιους τεχνίτες της Ιστορίας που αφιερώνουν αμέτρητες ώρες από τον προσωπικό τους χρόνο για να ανασυνθέσουν τις ιστορίες που τους συναρπάζουν, με αποτέλεσμα να καταφέρνουν να μας συνεπάρουν όλους. Είναι γνωστός στον ελευθεριακό κόσμο για το -πλέον κλειστό- βιβλιοπωλείο του στην Αγορά Βιβλίου του Σαντ Αντόνι (Βαρκελώνη), όπου το θρυλικό του καρότσι ήταν γεμάτο με λογοτεχνικά διαμάντια της αναρχικής σκέψης, σπάνιες εκδόσεις ή κιλά ολόκληρα από παλιές εφημερίδες της CNT και της «Solis». Επιπλέον, ξεχώριζε για τις βιβλιογραφικές του συμβουλές και τις βαθυστόχαστες συζητήσεις του.

Είναι αδύνατο να μιλήσει κανείς για αυτή τη βιογραφία χωρίς να αναφερθεί στον συγγραφέα. Και μου είναι δύσκολο να μιλήσω για τον Μανέλ Άισα Πάμπολς χωρίς να αναφερθώ στο Ateneu Enciclopèdic Popular (AEP) της Βαρκελώνης, ίσως το μεγαλύτερο αρχείο της ιστορίας του ελευθεριακού κινήματος στην Καταλονία, από την εποχή των ένοπλων συγκρούσεων μέχρι τον πόλεμο και την Επανάσταση. Το έργο του AEP ξεπερνά τη συλλογή μιας αχανούς ποσότητας τεκμηρίων, που περιλαμβάνει συλλογές τύπου, βιβλία, φωτογραφίες, χειρόγραφα, αφίσες και χιλιάδες αντικείμενα κάθε είδους. Παράλληλα, διοργανώνει εκθέσεις και εκδηλώσεις. Όμως, το πιο σημαντικό, και προσωπικά μιλώντας, είναι ότι το AEP αποτελεί πηγή ντοκουμέντων που συμβολίζει κάτι μοναδικό: είναι η Μέκκα κάθε ερευνητή ή λάτρη της Ιστορίας του προλεταριάτου που επισκέπτεται τη Βαρκελώνη. Και εκεί, πάντα παρών, βρίσκεται ο ίδιος ο συγγραφέας ή άλλα μέλη, όπως η Αριάδνα Φιτό, ο Πεπ Καστέγις, ο Αντόνι Εστραντέ και πολλοί άλλοι «φίλοι του AEP», πρόθυμοι να βοηθήσουν τον νεοφερμένο.

Με αυτή την εισαγωγή θέλω απλώς να δώσω μια εικόνα του πλαισίου και της αξίας τόσο του βιβλίου όσο και του συγγραφέα. Σε αυτό το έργο, πάθος και αυστηρότητα συνυπάρχουν σε απόλυτη ισορροπία, χωρίς το ένα να υποσκελίζει το άλλο. Ο αγώνας είναι αφοσιωμένος: να δώσει φωνή στους καταφρονημένους, στους «ψωριάρηδες» που κινoύν την Ιστορία, και να αποκαταστήσει τη δόξα σε εκείνους τους άνδρες και γυναίκες που όχι μόνο έγραψαν την Ιστορία, αλλά ήταν οι ίδιοι η Ιστορία.

Ο Μανέλ Άισα έχει ήδη τεκμηριώσει με τρόπο μαεστρικό και συγκινητικό την επική περίπτωση της Απεργίας Ενοικίων της Βαρκελώνης το 1931 και της Επιτροπής Οικονομικής Υπεράσπισης. Το έργο αυτό, που εκδόθηκε από την Cultural El Lokal, όπως και το παρόν βιβλίο, αναδείχθηκε ξανά στην περίοδο της ακμής του κινήματος PAH (Πλατφόρμα για τους Πληγέντες από τα Στεγαστικά Δάνεια) και των κοινωνικών αγώνων του 15M, προσφέροντας στο λαό ένα βαθύ αίσθημα ταύτισης. Αυτό το αίσθημα αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας, που πολλοί νέοι πίστευαν ότι δημιουργούσαν για πρώτη φορά μέσα από τις συνελεύσεις των «Αγανακτισμένων», αναδείχθηκε ως συνέχεια μιας κοινωνικής κληρονομιάς που ριζώνει στο αναρχοσυνδικαλιστικό πνεύμα περισσότερο από εκατό χρόνια πριν.

Προηγουμένως, μας είχε παρουσιάσει την εποχή του Καταλανικού Πιστολερισμού μέσα από το πολύτιμο έργο του Efervescencia social de los años 20 en Barcelona. Σε αυτή την προσεκτικά τεκμηριωμένη ιστοριογραφική μελέτη, η αφήγηση της ιστορίας μιας πόλης γίνεται όλο και πιο βίαιη, καθώς μας παρουσιάζει ένα-ένα τα ονόματα των πεσόντων, τραυματισμένων ή βασανισμένων αγωνιστών κατά τη φλογερή περίοδο του Μεσοπολέμου.

Μέσα από αυτή τη “φλεγόμενη” και εξαιρετικά άγνωστη Βαρκελώνη της εποχής, ο Άισα ρίχνει φως στη σύγκρουση με τους «κίτρινους συνδικαλιστές», που δημιουργήθηκαν από την εξουσία, τους εργοδότες και την ολιγαρχία για να καταστείλουν τους Cenetistas (μέλη της CNT). Ήταν μια στιγμή που οι αγωνιστές συνειδητοποιούσαν την ανάγκη για τη «επαναστατική γυμναστική», όπως την ονόμαζε ο Γκαρσία Ολιβέρ, μια στρατηγική που ενέπνευσε την ενδυναμωμένη εργατική τάξη και εντυπωσίασε τον κόσμο την επόμενη δεκαετία.

Και τα δύο βιβλία έχουν ήδη καθιερωθεί ως σημεία αναφοράς για οποιαδήποτε επιστημονική έρευνα πάνω στο θέμα. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στις βιβλιογραφίες πρόσφατων κειμένων για να δει τον αντίκτυπο που έχουν ασκήσει σε σοβαρές μελέτες, καθώς και τις συχνές αναφορές στα έργα τους.

Αυτή τη φορά, ο συγγραφέας ασχολείται με τη βιογραφία μιας από τις πιο αμφιλεγόμενες και αινιγματικές προσωπικότητες της ιστορίας της CNT, ειδικά κατά την περίοδο της Κοινωνικής Επανάστασης και του πολέμου: του Αουρέλιο Φερνάντεθ Σάντσεθ, ενός από τους πιο επιδραστικούς αναρχικούς της επαναστατικής περιόδου στην Καταλονία. Παρά τη σημασία του, έχει δεχθεί ισοπεδωτική κριτική, έχει παραγκωνιστεί ή ακόμα και αγνοηθεί από την ακαδημαϊκή ιστοριογραφία.

Αν ήδη διαθέταμε τις ανεκτίμητες ιστορικές μνήμες των Χουάν Γκαρσία Ολιβέρ, Αμπάντ ντε Σαντιγιάν, Σανθ και Μιρό, καθώς και την αριστοτεχνική βιογραφία του Ντουρρούτι, Το Προλεταριάτο στα Όπλα του Αμπέλ Παθ, αυτό το έργο έρχεται να κλείσει τον κύκλο. Προσπαθεί να αποδώσει δικαιοσύνη σε μια κεντρική προσωπικότητα που είχε κρίσιμο ρόλο στη δύσκολη αποστολή της προστασίας της οπισθοφυλακής, ενώ παράλληλα συμπληρώνει κενά και αμφισβητεί ορισμένες κοινότοπες αντιλήψεις που θεωρούνται δεδομένες – όπως το περιβόητο ζήτημα του τάγματος των Μαριανών, το οποίο επιτέλους φωτίζεται ανάμεσα στους τόνους σύγχυσης που έχουν δημιουργηθεί από τις πανεπιστημιακές μελέτες.

Όλα αυτά επιτεύχθηκαν χάρη σε μια τεράστια προσπάθεια, που συνδυάζει μνήμες και συνεντεύξεις –  δίνοντάς τους αφηγηματική συνοχή – με πρωτόγνωρα στοιχεία. Αυτά τα στοιχεία προκύπτουν από μια εξονυχιστική έρευνα στις συλλογές εφημερίδων, εκατοντάδες επιστολές και εσωτερικά έγγραφα που βρίσκονται στους θησαυρούς του Ateneu Enciclopèdic Popular (AEP).

Θα ήθελα να εκμεταλλευτώ αυτή την ευκαιρία για να πω ότι η πρώτη μου επαφή με τη μορφή του Αουρέλιο Φερνάντεθ δεν αφορούσε τη μάχη του ή τη γενναιόδωρη ζωή του, τις πολυάριθμες φυλακίσεις και εξορίες του. Το πρώτο που θυμάμαι να διαβάζω για εκείνον ήταν κατηγορίες από την ακαδημαϊκή κοινότητα, που τον χαρακτήριζαν ως «το αποτέλεσμα μιας επανάστασης που κατέληξε να καταστρέψει τον ίδιο της τον εαυτό».

Οι κατηγορίες για «τρομερό τέρας» κατά την περίοδο που ηγείτο της ασφάλειας στη Βαρκελώνη της Επανάστασης από προσωπικότητες όπως ο Ζοσέπ Τέρμες, ο Ουθελάι Ντα-Καλ ή ο Αντόνιο Ελόρσα διαιώνισαν τον μύθο του ως «αδίστακτου δολοφόνου». Παρόμοιοι χαρακτηρισμοί αποδόθηκαν και σε άλλες προσωπικότητες της εξουσίας της Βαρκελώνης εκείνων των χρόνων, όπως οι Ερόλες, Εσκόρσα ή Ασένς. Παρά τα παραδείγματα ηθικής στις δράσεις τους, δεν κατάφεραν να απομακρυνθούν από τη σκιά του «ατιμώρητου εγκλήματος» – μια σκιά που θα συνεχίσει να πλανάται μέχρι άλλοι «Μανέλ» να αναλάβουν να πραγματοποιήσουν τόσο απαραίτητες ιστορικές αποκαταστάσεις.

Στην πλούσια «ακαδημαϊκή» βιβλιογραφία που μελέτησα, κανείς δεν μπήκε στον κόπο να επαληθεύσει ή να ερευνήσει την πραγματικότητα γύρω από τους Επιτροπές Υπεράσπισης ή τις Περιπολίες Ελέγχου. Φαίνεται ότι, για τους αναθεωρητές που κυριαρχούν στις λίστες πωλήσεων, είναι πιο βολικό ιστοριογραφικά να έχουν μια μικρή ομάδα εύκολα ενοχοποιήσιμη, ένα είδος «άσου στο μανίκι», κρυμμένο και κατάλληλα σκοτεινό, πάνω στην οποία να ρίχνουν όλη την ευθύνη, υποστηρίζοντας τη γνωστή ρήση ότι «η CNT ήταν υπεύθυνη για την απώλεια του πολέμου».

Πάνω απ’ όλα, όμως, πρέπει να κατανοήσουμε και να τοποθετήσουμε αυτές τις ενέργειες στο ιστορικό τους πλαίσιο. Η ιστορία, όπως την αντιλαμβάνεται ο Μανέλ, σημαίνει να έχεις το ένα μάτι στο παρελθόν και το άλλο στο παρόν. Η αντικειμενικότητα, την οποία πολλοί ιστορικοί προβάλλουν ως σημαία, είναι στην πραγματικότητα η πιο μεροληπτική στάση, η πιο δουλοπρεπής και απολογητική προς την εξουσία. Αυτή είναι ακριβώς η στάση από την οποία απομακρύνεται ο συγγραφέας μας, που αναπόφευκτα συμπονά τους απελπισμένους και τους ξεχασμένους του συστήματος.

Ο Αουρέλιο Φερνάντεθ έζησε σε ταραχώδεις εποχές: μοναρχίες γεμάτες καταστροφές και ανεξέλεγκτη καταστολή, δικτατορίες που έστειλαν εκατοντάδες ελευθεριακούς αγωνιστές στην παρανομία και την εξορία, καθώς και μια απίστευτη επαναστατική στιγμή εν μέσω ενός πολέμου. Ο ισπανικός λαός, εγκαταλελειμμένος από τον υπόλοιπο κόσμο, αντιμετώπιζε έναν στρατό που είχε την υποστήριξη της ναζιστικής Γερμανίας και της Ιταλίας του Μουσολίνι. Όπως έλεγε και ο μεγάλος φίλος του πρωταγωνιστή, Χουάν Γκαρσία Ολιβέρ, οι Ισπανοί υπέφεραν και αγωνίζονταν ενάντια σε έναν ανυπέρβλητο εχθρό, ενώ οι εγχώριοι πολιτικοί, διχασμένοι και απορροφημένοι από τα δικά τους συμφέροντα, αδιαφορούσαν για το δράμα του λαού.

Ο Μανέλ Άισα μας παρουσιάζει τον αναρχικό από την Αστούριας, έναν άνθρωπο με έντονη και συνεπή ζωή, γεμάτη ακαταμάχητη ορμή. Τι αξία έχει μια επανάσταση αν δεν συμμετέχεις σε αυτή την πυρκαγιά; Οι εποχές στις οποίες έζησε διαμόρφωσαν αυτούς τους ανθρώπους. Μαζί με τους Ασκάσο, Χοβέρ, Τόρες Εσκαρτίν, Γκαρσία Ολιβέρ και Ντουρρούτι, ο Φερνάντεθ ήταν μέλος των “Αλληλέγγυων”, της θρυλικής ομάδας αλληλεγγύης, που συνδύαζε την απαλλοτρίωση και την απόδοση δικαιοσύνης, με φήμη που απλωνόταν από την Ευρώπη μέχρι την Αμερική.

Η αφήγηση των περιπετειών τους στη Γαλλία και τη φυγή τους στο Βέλγιο έχει σχεδόν μυθιστορηματικό χαρακτήρα. Εκεί, οι “Αλληλέγγυοι” σχεδίασαν να δολοφονήσουν τον Αλφόνσο XIII, ένα σχέδιο που αρχικά προήλθε από Ιταλούς εξόριστους για τη δολοφονία του Μουσολίνι. Ο Μανέλ αφηγείται αυτά τα γεγονότα εξαιρετικά, δίνοντας ζωή σε μια επαναστατική εποχή γεμάτη αντιφάσεις και θάρρος.

Αφού απέτυχε αυτή η προσπάθεια, συνελήφθησαν οι Ασκάσο, Ντουρρούτι και λίγο αργότερα ο Γκρεγκόριο Χοβέρ. Ο Γκαρσία Ολιβέρ, ο οποίος μαζί με τους υπόλοιπους είχε γίνει ένας από τους πέντε πιο καταζητούμενους αναρχικούς στη Γαλλία, κατάφερε να διαφύγει στις Βρυξέλλες και αργότερα, με τη βοήθεια των Μπεσνάρ, Χουανέλ και Φορέ, ίδρυσαν στη Λυών την Ισπανόφωνη Αναρχική Ομοσπονδία.

Την ίδια περίοδο, κατά τη διάρκεια της διεθνούς καμπάνιας για την απελευθέρωση των Ντουρρούτι, Χοβέρ και Ασκάσο, που τελικά πέτυχε, οι Αουρέλιο Φερνάντεθ και Γκαρσία Ολιβέρ επέστρεψαν στην Ισπανία, όπου η δράση τους ήταν εξίσου έντονη και αξιοσημείωτη. Από τη συνωμοσία του επιθεωρητή Ντοβάλ, γνωστή ως η υπόθεση της Γέφυρας της Βαλέκας (παρόμοιας φύσης με τις υποθέσεις των Ανίδο και Αρλέγκι κατά την περίοδο του Πιστολερισμού), έως τη ληστεία στην Τράπεζα της Ισπανίας στη Χιχόν με τον Τόρες Εσκαρτίν, για την οποία δικάστηκαν με συνήγορο τον Εδουάρδο Μπαριομπέρο, όπως αφηγείται λεπτομερώς το βιβλίο.

Ο Αουρέλιο Φερνάντεθ στάλθηκε στη φυλακή της Καρθαγένης τον Νοέμβριο του 1930, από όπου δεν απελευθερώθηκε παρά μόνο με τη χορήγηση αμνηστίας τον Απρίλιο του 1931, μετά την έλευση της Δεύτερης Δημοκρατίας. Η ίδια Δημοκρατία, το 1933, κατέστειλε το εργατικό κίνημα με πρωτοφανή σκληρότητα. Μια απεργία στον τομέα των Μεταφορών στη Βαρκελώνη κατέληξε με τον ίδιο, μαζί με τους Πεγιεσέρ, Αλδαμπαντετρέκου, Ερόλες, Κάμπος και άλλους εξέχοντες αγωνιστές, να υφίστανται φυλακίσεις, βασανιστήρια και την κράτησή τους στο πλοίο-φυλακή Μανουέλ Αρνούς. Λίγες ημέρες αργότερα, μεταφέρθηκαν στη φυλακή Μοντέλο της Βαρκελώνης.

Ένα ενδιαφέρον και νέο στοιχείο που φέρνει στο φως είναι ότι ο Αουρέλιο Φερνάντεθ και η σύντροφός του Βιολέτα ανήκαν στην ομάδα αλληλεγγύης Sol y Vida, η οποία συμμετείχε στη δημιουργία της FAI το 1927 στη θρυλική παραλία της Βαλένθια. Φαίνεται ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία αυτού του «κολοσσού», κάτι που συχνά παραβλέπεται στις μελέτες και τα δοκίμια για τη λιγότερο φωτισμένη ιστορία της Ομοσπονδίας.

Αουρέλιο Φερνάντεθ και Θιπριάνο Ρίβας Σερίφ

Σε αντίθεση με το μεγαλύτερο μέρος του ανυποψίαστου ισπανικού λαού, η άφιξη της Δεύτερης Δημοκρατίας δεν βρήκε τον Αουρέλιο συνεπαρμένο από τον λαϊκό ενθουσιασμό. Αντίθετα, προσπαθούσε να διαδώσει την ιδέα της επικείμενης στρατιωτικής εξέγερσης. Αυτό απομακρύνει την εικόνα του «φανατικού με τη σκανδάλη έτοιμη», που οι «δημιουργοί της Ιστορίας» προσπάθησαν να του προσδώσουν. Αντίθετα, παρέχει ένα κλειδί για να κατανοηθεί η πολύ επικρινόμενη στάση της CNT κατά τους σύντομους μήνες του Λαϊκού Μετώπου. Η θέση τους ήταν ξεκάθαρη: είτε επικρατούσε η δεξιά αντίδραση της CEDA, είτε το Λαϊκό Μέτωπο με την αναμενόμενη φασιστική εξέγερση, έπρεπε να είναι προετοιμασμένοι για μια άμεση κοινωνική Επανάσταση.

Στα πρώτα βήματα του πολέμου, ο Αουρέλιο εμφανίζεται ως μέλος της Επιτροπής της Τοπικής Ομοσπονδίας της Βαρκελώνης. Συμμετείχε στη διάσημη συνέλευση της 21ης Ιουλίου, όπου συζητήθηκε η πρόταση του Γκαρσία Ολιβέρ να «προχωρήσουν μέχρι τέλους». Η πρόταση υποστηρίχθηκε από τον Αουρέλιο και τον Χοσέ Χένα, επικεφαλής της αντιπροσωπείας από το Hospitalet, αλλά δεν εγκρίθηκε. Η υποστήριξή τους τούς στοίχισε τη φήμη των «αναρχομπολσεβίκων», την οποία κουβαλούσαν σε όλη τους τη ζωή και παραμένει ακόμη και σήμερα.

Στις 23 Ιουλίου, ο Αουρέλιο συμμετείχε στην Επιτροπή Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών και, μαζί με τον Ασένς, ανέλαβε τη διοίκηση των Περιπολιών Ελέγχου. Υπήρξε υπεύθυνος για τα διάφορα συνδικάτα και τις οργανώσεις που αποτελούσαν τον κύριο όγκο της εργατικής εξουσίας στους δρόμους κατά τις πρώτες ημέρες της Επανάστασης. Αργότερα, εντάχθηκε στη Διοίκηση Εσωτερικής Ασφάλειας που υπαγόταν στο Consell de la Generalitat, με την προϋπόθεση της διάλυσης της Επιτροπής Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών, η οποία ήδη αντιμετώπιζε την αποδυνάμωση από την υπουργική εξουσία. Αυτή δεν μπορούσε να ανεχθεί ότι ο λαός είχε τον έλεγχο του μέλλοντός του.

Οι «πόλεμοι του ψωμιού», που διογκώθηκαν από τον Κομορρέρα, η δολοφονία του “Κουτσού της Μάλαγα” και τα γεγονότα στη Φαταρέγια επιτάχυναν την πτώση του αντιφασιστικού μετώπου, η οποία κορυφώθηκε στις αρχές του τραγικού Μαΐου του 1937. Ο Αουρέλιο Φερνάντεθ, απομακρυσμένος από τις προηγούμενες θέσεις του, ανέλαβε τον τομέα της Υγειονομικής Περίθαλψης και Κοινωνικής Πρόνοιας, σε μια περίοδο που η Βαρκελώνη δεχόταν έναν αδιάκοπο αριθμό προσφύγων που έφευγαν από τη φρίκη της φρανκικής προέλασης.

Είναι αξιοσημείωτη η πρωτοβουλία του να υποστηρίξει τις απαιτήσεις των γιατρών που προωθούσαν μια καινοτόμα μεταρρύθμιση στις απαρχαιωμένες θεραπευτικές μεθόδους του 19ου αιώνα που εφαρμόζονταν στην Καταλονία για την ψυχική υγεία.

Μετά τα γεγονότα του Μαΐου, οι εκπρόσωποι του POUM και της CNT περιήλθαν σε δυσμένεια, αν και κάποιοι περισσότερο από άλλους. Το POUM εξαλείφθηκε χάρη στις μηχανορραφίες της Generalitat, υπό την επιρροή των Σοβιετικών συμβούλων, και του PSUC. Ο Αουρέλιο υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από τη νεοαποκτηθείσα θέση του, για να αντικατασταθεί από τον Βαλέριο Μας, αν και ουσιαστικά συνέχισε να συνεργάζεται ως σύμβουλος στον τομέα της Υγείας.

Τον Αύγουστο του 1937 ολοκληρώθηκε η στρατηγική ενάντια στη CNT: ο Νεγρίν έδωσε το πράσινο φως για τη δημιουργία του SIM (Υπηρεσία Στρατιωτικών Ερευνών), μιας πραγματικής αντεπαναστατικής Ιεράς Εξέτασης υπό την επίβλεψη του Κρεμλίνου. Με τις περιπολίες ελέγχου να έχουν διαλυθεί, το SIM εξαπέλυσε μαζικές συλλήψεις και εκτελέσεις αντιφρονούντων ή όσων δεν συμμορφώνονταν με τις επιταγές της Μόσχας. Αυτό οδήγησε στη σύλληψη του Αουρέλιο Φερνάντεθ, κατηγορούμενου για διάφορες κλοπές και ακόμη και για μια παράδοξη απόπειρα δολοφονίας του προέδρου του δικαστηρίου, Αντρέου Αμπελιό, με αίτημα ποινής έξι ετών και μιας ημέρας και τον αποκλεισμό του από δημόσια αξιώματα.

Αυτό αποκτά νόημα αν αναλογιστούμε ότι ο Αουρέλιο ήταν η ενσάρκωση της FAI, της λαϊκής εξουσίας χωρίς αφέντες, κάτι που το ρεφορμιστικό καθεστώς εκείνης της περιόδου δεν μπορούσε να ανεχθεί. Τελικά, απελευθερώθηκε με αναστολή τον Ιανουάριο του 1938, χάρη στις πιέσεις του Γκαρσία Ολιβέρ. Ο Αουρέλιο επέστρεψε γρήγορα στις δραστηριότητές του στη Συνομοσπονδία, παραμένοντας μια από τις πιο σεβαστές φωνές. Τον Σεπτέμβριο του 1938 επιβεβαιώθηκε ως γραμματέας της Τοπικής Ομοσπονδίας της Βαρκελώνης.

Μια φράση που επαναλαμβάνει συχνά ο Μανέλ Άισα είναι: «Στον Αουρέλιο έτυχε να χορέψει με την πιο άσχημη». Το γεγονός ότι ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς αναρχικούς απαλλοτριωτές, που πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στις φυλακές, έγινε «Επικεφαλής της Αστυνομίας της Επανάστασης», από μόνο του δικαιολογεί την αφιέρωση μιας μελέτης στο πρόσωπό του. Σε μια οπισθοφυλακή γεμάτη από «πρακτορίσκους» και «πέμπτη φάλαγγα» – παρά τις αναθεωρητικές θεωρίες που σήμερα προσπαθούν να το αρνηθούν – έπρεπε να διατηρηθούν οι επαναστατικές κατακτήσεις. Ο Αουρέλιο, με απίστευτη γενναιοδωρία, ανέλαβε ένα έργο που κάθε ελευθεριακός θα απεχθανόταν, αλλά ήταν απολύτως αναγκαίο, όχι μόνο για τη διατήρηση της επανάστασης αλλά και για την ελπίδα νίκης στον πόλεμο.

Με την επικείμενη τραγωδία της νίκης των φρανκιστών, στις 24 Ιανουαρίου 1939, ο Αουρέλιο, μαζί με τη σύντροφό του Βιολέτα, τον Γκαρσία Ολιβέρ, την αδερφή του Μερσέντες και τον μικρό της γιο, πέρασαν τα σύνορα προς τη Γαλλία μαζί με το ανθρώπινο ποτάμι που διέφευγε από την προέλαση των φασιστών. Εκεί, ο Αουρέλιο κρατήθηκε στο στρατόπεδο κράτησης του Ρενές, λόγω του παρελθόντος του ως μέλος των «Αλληλέγγυων».

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Αουρέλιο, μαζί με τον Λιουίς Κομπανίς, ήταν από τους βασικούς στόχους έκδοσης της κυβέρνησης των πραξικοπηματιών. Υπό την απειλή πιθανής παράδοσης από τις γαλλικές αρχές, η αφοσίωση της Βιολέτα εξασφάλισε την απελευθέρωσή του. Είναι επίσης πιθανό ότι τόσο το JARE όσο και το SERE (οργανώσεις υποστήριξης εξόριστων) συνέβαλαν στη διαφυγή του, όπως είχε συμβεί με άλλους πιο τυχερούς συντρόφους εκείνης της περιόδου.

«Δεν ξέρω αν αυτή η κοινωνία είναι έτοιμη να κατανοήσει μια προσωπικότητα σαν τον Αουρέλιο· υπάρχει υπερβολικός φασισμός στην Ισπανία», είπε ο Αμπέλ Παθ στον Μανέλ Άισα πριν από σχεδόν 35 χρόνια, όταν εκείνος του μίλησε για το εγχείρημα. Τόσα χρόνια μετά, ο συγγραφέας συνεχίζει να αναρωτιέται το ίδιο. Αλλά τώρα, λέει, ήρθε η στιγμή. Η ανάγκη να αντιμετωπιστεί η λήθη και η απώλεια μνήμης που ταλανίζουν αυτή τη χώρα τον ώθησε να ανασύρει από τη λήθη αυτή την ιστορία, είτε επειδή ήρθε η κατάλληλη ώρα είτε επειδή είναι καιρός να επιστρέψουμε στο «παιχνίδι».

Στην επίσημη ιστορία του PCE (Κομμουνιστικό Κόμμα Ισπανίας) για τον πόλεμο, όπως μου ανέφεραν οι Πέπε Ροντρίγκεθ και Άντι Ντούργκαν, ήταν ανάθεση στον Ραμόν Μερκαντέρ, ο οποίος, όπως είπε χιουμοριστικά κάποιος, «κάτι έπρεπε να κάνει μέχρι να σκοτώσει τον Τρότσκι». Σε αυτή την εκδοχή κατηγορούν τον Χοακίν Ασκάσο και τον Αουρέλιο Φερνάντεθ ότι διέφυγαν με αγαθά που είχαν πάρει από πλιάτσικο. Γνωρίζουμε ότι ο Ασκάσο πέθανε σχεδόν σε ένδεια, ενώ για τον Αουρέλιο, ο Μανέλ αναφέρει ότι όταν μίλησε με τη χήρα του, Βιολέτα Φερνάντεθ Σααβέδρα, εκείνη του είπε: «Τον κατηγορούσαν για την κλοπή κάποιων κοσμημάτων». Σηκώνοντας τα γυμνά της χέρια με χαμόγελο, πρόσθεσε: «Κοίτα! Εγώ που ούτε καν φοράω δαχτυλίδι, τίποτα!».

Μετά την έκδοση και τη δολοφονία του Λιουίς Κομπανίς, τα γεγονότα επιταχύνθηκαν. Ο Αουρέλιο και η Βιολέτα κατάφεραν να εξασφαλίσουν ένα εισιτήριο για τη Νέα Υόρκη και από εκεί πήγαν στο Μεξικό, όπου ο Αουρέλιο πέθανε «σε πλήρη συνείδηση του αγώνα και με την ικανοποίηση ότι υπήρξε πάντα πιστός στις αρχές του», όπως ανέφερε μια σημείωση της El Frente Libertario στις 21 Ιουλίου 1974, «στα 76 του χρόνια, αφιερωμένος στη ζωή της Επανάστασης».

Με τις επαναλαμβανόμενες (και εύστοχες) αναφορές στα λόγια του Αμπέλ Παθ, αυτό το έργο έρχεται να επιβεβαιώσει ότι οι επαναστάσεις πάντα τείνουν να φθείρονται και να χάνονται. Το πραγματικά σημαντικό είναι να ζεις την έξαρση της επαναστατικής στιγμής. Και αν κάποιος έζησε αυτή την ένταση από το ίδιο το μάτι του κυκλώνα, αυτός ήταν, χωρίς αμφιβολία, ο Αουρέλιο Φερνάντεθ.