Λόγος της Emma Goldman στην Αίθουσα των Εργατών, στο West 12th St. και Walker St., στο Σικάγο, τον Μάρτιο του 1908. Η ομιλία ανατυπώθηκε σε διάφορα φυλλάδια, «Αναρχία και τι πραγματικά αντιπροσωπεύει» και «Αναρχισμός: Τι πραγματικά υποστηρίζει».
Πηγή πρωτότυπου: http://www.marxists.org, 2021, https://www.marxists.org/reference/archive/goldman/works/1908/a-beautiful-ideal.html
Στον κοινό νου, ο αναρχισμός σημαίνει καταστροφή. Για τον πιο πνευματικά φωτισμένο σημαίνει ένα ιδανικό – ένα όμορφο αλλά απόλυτα ανέφικτο ιδανικό. Ο αναρχισμός υπερασπίζεται την καταστροφή των θεσμών που κρατούν τον ανθρώπινο νου σε δουλεία και που κλέβουν από την ανθρωπότητα το δικαίωμα στη χρήση των αναγκαίων για τη ζωή. Από την άποψη των χρημάτων, ο αναρχισμός είναι πραγματικά ανέφικτος, και εκείνοι των οποίων ο στόχος στη ζωή είναι ο πλούτος και η δύναμη θα κάνουν καλά να μείνουν μακριά από το αναρχικό κίνημα. Αλλά από την άποψη της πραγματικής αξίας, του ανθρώπινου χαρακτήρα, της ακεραιότητας και της πραγματικής χρησιμότητας στην κοινωνία, ο αναρχισμός είναι η πιο πρακτική από όλες τις θεωρίες – μια πρόταση την οποία θα προσπαθήσω να αποδείξω.
Ο αναρχισμός είναι μια θεωρία της ανάπτυξης του ανθρώπου που δίνει λιγότερο άγχος από τον σοσιαλισμό στην οικονομική ή υλιστική πλευρά των κοινωνικών σχέσεων. Όμως, ενώ αναγνωρίζουμε ότι η αιτία του άμεσου κακού είναι οικονομική, πιστεύουμε ότι η λύση του κοινωνικού ζητήματος που αντιμετωπίζουμε σήμερα πρέπει να επιλυθεί από την ισόποση εκτίμηση ολόκληρης της εμπειρίας μας στο υπάρχον.
Για να κατανοήσουμε την κοινωνία σαν σύνολο πρέπει να αναλύσουμε τα ξεχωριστά άτομα της κοινωνίας – δηλαδή, το άτομο και τα κίνητρα που ωθούν κάθε άτομο και κάθε συλλογική πράξη. Ποια είναι αυτά τα κίνητρα;
Πρώτον, το ατομικό ένστικτο, που αντιπροσωπεύει την αυτο-έκφραση. Δεύτερον, το κοινωνικό ένστικτο, που εμπνέει τη συλλογική και κοινωνική ζωή. Αυτά τα ένστικτα στην λανθάνουσα κατάσταση τους δεν είναι ποτέ ανταγωνιστικά μεταξύ τους.
Αντίθετα, εξαρτώνται το ένα από το άλλο για την πλήρη και φυσιολογική ανάπτυξή τους. Δυστυχώς, η οργάνωση της κοινωνίας είναι τέτοια που αυτά τα ένστικτα μπαίνουν σε συνεχή ανταγωνισμό.
Πράγματι, η εμπειρία μας στη σκέψη και τη δράση είναι η καταγραφή αυτής της διαμάχης σε κάθε άτομο και η αντανάκλασή της σε κάθε κοινωνία.
Για να διευκρινίσω καλύτερα αυτό που θέλω να πω, επιτρέψτε μου να σας δώσω δύο παραδείγματα, που αντιπροσωπεύουν την ακραία ανάπτυξη του ατομικού και κοινωνικού ενστίκτου. Πάρτε για παράδειγμα τον Russell Sage[1], έναν άνθρωπο του οποίου τα ατομικά ένστικτα δεν γνώριζαν όρια. Έναν άνθρωπος που, για να χρησιμοποιήσω μια κοινή παροιμία, δεν τηρούσε καν τη ειλικρίνεια που υπάρχει συνήθως μεταξύ των κλεφτών.
Εννοώ ότι οι μέθοδοι για την επίτευξη του στόχου του, τη συσσώρευση του πλούτου, ήταν τόσο σκοτεινές, τόσο αδίστακτες, που ακόμη και οι όμοιοί του, δεν του είχαν ιδιαίτερο σεβασμό.
Πράγματι, είναι ασφαλές να πούμε ότι το ένστικτο που προκάλεσε τις ενέργειες του Russell Sage ήταν τόσο αντικοινωνικό που κάθε ένα από τα βήματά του είχε ως αποτέλεσμα να συντρίψει την ανθρώπινη ζωή και να φέρει αμέτρητη δυστυχία και φτώχεια.
Ένας τέτοιος τύπος ανθρώπου είναι δυνατός μόνο σε μια κοινωνία που βασίζεται στην ανισότητα, μια κοινωνία που συγκροτείται όχι με φυσικούς δεσμούς, αλλά με τεχνητές και αυθαίρετες μεθόδους.
Και πάλι, ας πάρουμε έναν τύπο ανθρώπου με το κοινωνικό ένστικτο που αναπτύχθηκε στο άκρο, τη Louise Michelle, την παγκοσμίου φήμης αναρχική «Mother Louise», όπως την αποκαλούσε κάθε παιδί του περιθωρίου. Η αγάπη της για τον άνθρωπο και τα ζώα δεν γνώριζε όρια.
Δεν είχε σημασία αν ήταν γαλήνιο γατάκι ή άστεγος σκύλος ή απροστάτευτος άνθρωπος – έδωσε σε όλους, ακόμη και την τελευταία μπουκιά ψωμιού.
Ωστόσο, για να ικανοποιήσει τη μεγάλη ψυχή της, αναγκάστηκε να αρνηθεί το ατομικό της ένστικτο σε τέτοιο βαθμό ώστε να ζήσει σε μεγάλη και συνεχή φτώχεια, να εκθέσει τον εαυτό της σε πολλούς κινδύνους, στη φυλάκιση και στη ζέστη της Νέας Καληδονίας, όπου είχε σταλεί με πολλούς άλλους πολιτικούς κρατούμενους μετά την Κομμούνα του Παρισιού του ’71.
Οι αναρχικοί επιμένουν ότι οι συνθήκες πρέπει να είναι ολοκληρωτικά λάθος εάν τα ανθρώπινα ένστικτα εξελίσσονται τόσο ακραία το ένα εις βάρος του άλλου.
Ο αναρχισμός, επιστημονικά και φιλοσοφικά, αντιπροσωπεύει αυτή τη δύναμη στην ανθρώπινη ζωή που μπορεί να εναρμονίσει και να ενώσει τα ατομικά και κοινωνικά ένστικτα του ατόμου και της κοινωνίας.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο στον τρόπο μιας τέτοιας αρμονικής ανάμειξης, είναι η ιδιοκτησία ή το μονοπώλιο των πραγμάτων – η άρνηση του δικαιώματος των άλλων για χρήση τους και η εξουσία – η εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, ενσωματωμένη στο μοντέλο της πλειοψηφίας, ή η απόλυτη περιφρόνηση της ατομικής ζωής στο σύνολο που θέλουν να ονομάζουν κοινωνία.
Επομένως, η πρώτη τάση του αναρχισμού είναι να αναγνωρίσει την αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου, απαλλάσσοντάς τον από κάθε είδους αυθαίρετο περιορισμό – οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό.
Με τον τρόπο αυτό, ο αναρχισμός προτείνει να καταστούν εμφανείς στην πραγματική τους δύναμη, οι κοινωνικοί δεσμοί, οι οποίοι πάντα θα υπάρχουν και πάντα θα ενώνουν τους ανθρώπους και που αποτελούν την πραγματική βάση μιας πραγματικά φυσιολογικής και λογικής κοινωνίας. Τα μέσα για να γίνει αυτό εξαρτώνται από τις λανθάνουσες ιδιότητες του κάθε ανθρώπου και τις ευκαιρίες του.
Έχω ήδη μιλήσει για την καταναγκαστική και αυθαίρετη τάση του συγκεντρωτισμού είτε στη βιομηχανική είτε στην πολιτική ζωή ενός λαού, και τώρα θέλω να πω λίγα λόγια σχετικά με την πιο επικίνδυνη πλευρά του συγκεντρωτισμού για τους αναρχικούς.
Ο άνθρωπος έχει υποβαθμιστεί σε ένα απλό μέρος μιας μηχανής και όλα αυτά που συνθέτουν τον αυθορμητισμό, την πρωτοτυπία, τη δύναμη της πρωτοβουλίας, είτε αργοπεθαίνουν είτε θανατώθηκαν εντελώς σε αυτόν μέχρι που έχει μετατραπεί σε ένα ζωντανό πτώμα, σέρνοντας μία άσκοπη -χωρίς πνεύμα και ιδανικά- ύπαρξη.
Ο άνθρωπος είναι εδώ για να θυσιάζεται στον βωμό πραγμάτων, σωρών και σωρών πραγμάτων, που είναι τόσο σκοτεινά και θαμπά όσο οι ανθρώπινες μηχανές που τα παράγουν.
Ωστόσο, πώς μπορούμε να μιλάμε για κοινωνικό πλούτο όταν η παραγωγή αυτού του πλούτου μπορεί να επιτευχθεί μόνο εις βάρος ανθρώπινων ζωών, εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπινων ζωών; Και τι αξίζουν αυτές οι ζωές χωρίς τη δύναμη της πρωτοβουλίας και του αυθορμητισμού;
Ο αναρχισμός υποστηρίζει ότι η απλούστερη ανθρώπινη ζωή είναι απείρως πιο σημαντική για την κοινωνία από ό, τι ο επιστημονικός κανονισμός και η υποταγή στις κοινωνικές επιταγές.
Διότι, σε αναλογία που αυτή η απλή ζωή μετατρέπεται σε συνειδητό, έξυπνο, καλά δουλεμένο παράγοντα, αναγνωρίζοντας την πραγματική σχέση του ανθρώπου με τους γύρω του, οι κανονισμοί και οι μορφές θα ακολουθηθούν.
Οι αναρχικοί πιστεύουν ότι η οργανωμένη εξουσία, ή το κράτος, είναι απαραίτητη μόνο προς το συμφέρον του μονοπωλίου. Δεν βλέπουν τι έχει προωθήσει σε κάθε στιγμή στην ιστορία του ανθρώπου, στην ανθρώπινη ευημερία ή σε τι βοήθησε με οποιονδήποτε τρόπο στην οικοδόμηση του ανθρώπινου χαρακτήρα ή των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Ο αναρχισμός, επομένως, στοχεύει στην ταυτόχρονη ανατροπή του μονοπωλίου και της κυβέρνησης.
Είναι καλό να κάνουμε εδώ τη διάκριση μεταξύ της κυβέρνησης ως οργανωμένη αρχή, της οποίας οι σκοποί επιτυγχάνονται ανά πάσα στιγμή μέσω της άσκησης ωμής βίας – αστυνομία, πολιτοφυλακές, στρατοί και ναυτικό σε όλο τον κόσμο – και της κυβέρνησης με την έννοια της αναδυόμενης κοινωνικής τάξης και ευτυχίας, της οποίας η άμεση εμφάνιση θα σημάνει την εξαφάνιση των παγκόσμιων υποδουλωτικών και σφαγιαστικών δυνάμεων του μονοπωλίου.
Ο κεντρικός σχεδιασμός στην παραγωγή κατέστησε αναγκαία μια συγκεντρωτική μορφή διακυβέρνησης που αυξάνει συνεχώς την εξουσία της και διαρκώς ξεδιπλώνεται στην παραμικρή πτυχή της ανθρώπινης ζωής.
Στην πραγματικότητα, είναι ασφαλές να πούμε ότι όλη η ζωή του ανθρώπου, από τη γέννηση έως τον τάφο βρίσκεται υπό συνεχή παρακολούθηση της εξουσίας. Νομίζω ότι η Αμερική απεικονίζει αυτό το σημείο τέλεια. Όσο αυτή η χώρα ήταν νέα και οι άνθρωποι της μάχονταν και αγωνίζονταν για ζωή, ελευθερία και επιδίωξη ευτυχίας, κάθε άνθρωπος βασιζόταν σε κάτι.
Οι άνθρωποι είχαν στενότερη σχέση μεταξύ τους και η αίσθηση συντροφικότητας και αδελφότητας ήταν πιο έντονη και βαθύτερη.
Αλλά, αναλογικά, καθώς η Αμερική μεγάλωνε στον πλούτο, η μέθοδος διακυβέρνησής της έγινε πιο συγκεντρωτική, πιο εκτεταμένη, όλο και πιο αντίθετη με τη ζωή και τα δικαιώματα του ανθρώπου, ο οποίος μέχρι σήμερα υποφέρει να παρατείνει την άθλια ύπαρξή του, όχι «χάρη του Θεού» , αλλά με τη χάρη ενός δικτύου νόμων για το οποίο δεν γνωρίζει τίποτα και που είναι απολύτως ξένοι για τη φυσική ανάπτυξη και εξέλιξη του.
Έτσι, ο αναρχισμός σημαίνει εθελοντικές παραγωγικές και διανεμητικές ενώσεις, χρησιμοποιώντας ένα κοινό κεφάλαιο, ενοποιημένο σε κοινότητες, που τελικά εξελίσσεται σε κομμουνισμό στην παραγωγή και την κατανάλωση, αναγνωρίζοντας πάντοτε το δικαίωμα του ατόμου ή ενός αριθμού ατόμων να οργανώσουν τον τρόπο εργασίας τους – σε αρμονία με τις επιθυμίες ή την κλίση τους.
Όσον αφορά τα εγκλήματα και τους εγκληματίες, οι αναρχικοί γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά συμπτώματα μιας τεχνητής κοινωνικής ρύθμισης, που επιβάλλονται από την εξουσία. Θα εξαφανιστούν σε μεγάλο βαθμό με την καταστροφή των δημιουργών τους, δηλαδή του καπιταλισμού και της κυβέρνησης.
Το έγκλημα που προκύπτει από έναν «ελαττωματικό» εγκέφαλο, σίγουρα δεν μπορεί να θεραπευτεί με ωμή βία. Αλλά σίγουρα οι σύγχρονες ιατρικές μέθοδοι και η αυξημένη αίσθηση συντροφικότητας, με τη βοήθεια της βελτιωμένης εκπαίδευσης, μπορούν να επιτύχουν περισσότερα από τις φυλακές, τις χειροπέδες, τα μπλοκ ή τις αλυσίδες.
Οι αμερικάνικες μέθοδοι που προτάθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν για να κυνηγήσουν τους αναρχικούς ασκούνται από τις ευρωπαϊκές αρχές για σχεδόν εκατό χρόνια και έχουν οδηγήσει στην απόγνωση.
Η αλήθεια δεν μπορεί να αποσιωπηθεί με τις συνεχείς -δήθεν- ανακαλύψεις των «αναρχικών συνωμοσιών» ή από τον ορισμό κάθε ανατρεπτικού υποκειμένου ως αναρχικού, ούτε ακόμη και από την καύση της αναρχικής λογοτεχνίας ή τη δημιουργία ενός συστήματος κατασκοπείας, το οποίο εισβάλλει στην ιδιωτικότητα και κάνει στη ζωή των θυμάτων του κακό.
Υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι σε αυτήν τη χώρα που βλέπουν σε τέτοιες μεθόδους τις τελευταίες απέλπιδες προσπάθειες μιας εποχής που πεθαίνει. Το νέο, ισχυρό στη σκέψη και τα ιδανικά, ισχυρό στην αλληλεγγύη και την συντροφικότητα μεταξύ των ανθρώπων πλησιάζει γρήγορα, και όταν φτάσει, θα θυμόμαστε το παρόν ως εφιάλτη τον οποίον ονειρευόταν η ανθρωπότητα και όχι ως μια φοβερή πραγματικότητα που στ’ αλήθεια υπήρξε.
Μετάφραση: Μαρία Μ.
[1](4 Αυγούστου 1816 – 22 Ιουλίου 1906) Αμερικάνος οικονομολόγος και πολιτικός στη Νέα Υόρκη.
Δυσήνιος Ίππος 