Παρακάτω, η βιογραφία του Α.Μπερκμαν, όπως παρατίθεται στην ελληνική έκδοση “Το αλφαβητάρι του αναρχισμού”, από τις εκδόσεις ΚΑΤΣΑΝΟΣ (Θεσσαλονίκη).
Ο Αλεξάντερ Μπέρκμαν γεννήθηκε το Νοέμβρη του 1870 στο Βίλνο (πρωτεύουσα της Λιθουανίας) που ανήκε τότε στη Ρωσική ιστορία. Η εποχή εκείνη ήταν από τις πιο μαύρες περιόδους της αντίδρασης. Γιατί, μολονότι το επαναστατικό αντιτσαρικό κίνημα στη Ρωσία άλλαξε κατεύθυνση – οι μηδενιστές, αριστοκρατικής κυρίως καταγωγής, είχαν σταματήσει τη δράση τους στην ύπαιθρο. Η επαναστατική δραστηριότητα είχε περιοριστεί στις μεγάλες πόλεις. Άνθιζε η τρομοκρατία, η εξουσία κατάφερε να επιβληθεί και να εξορίσει τους πιο πολλούς επαναστάτες στη Σιβηρία (ανάμεσα τους και το θείο του Αλεξάντερ, τον Μαξίμ). Ο δεκαπεντάχρονος τότε Αλεξάντερ προσχώρησε στο επαναστατικό κίνημα, με αποτέλεσμα να τον αποβάλουν από το σχολείο του κι απ’ όλα τα σχολεία της χώρας. Αναγκάστηκε, λοιπόν, να εγκαταλείψει τη Ρωσία και να πάει στα 1888 στις ΗΠΑ. Ούτε εκεί, όμως, δεν ήταν παράδεισος για τους επαναστάτες.
Γιατί, στα 1882 είχε φτάσει στη Ν. Υόρκη ο Γερμανός κήρυκας της επαναστατικής βίας Γιόχαν Μοστ. Περιόδευσε όλες τις ΗΠΑ προπαγανδίζοντας τις ιδέες του και βρήκε το πιο πρόσφορο έδαφος στο Σικάγο. Εκεί, στα 1883 υπήρχαν πολλοί αναρχικοί, που εξέδιδαν και έντυπα σε γερμανική, βοημική και αγγλική γλώσσα· υπήρχε και γερό αναρχικό εργατικό συνδικάτο ήδη στα 1883. Σε μια απεργία, την ακολούθησε συγκέντρωση και σύγκρουση με την αστυνομία στις 3 του Μάη του 1886, ρίχτηκε μια βόμβα που σκότωσε επτά αστυνομικούς. Εξαπολύθηκε άγριο κυνήγι των αναρχικών και συνελήφθησαν οκτώ γνωστοί αναρχικοί που δικάστηκαν με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας. Οι επτά καταδικάστηκαν σε θάνατο, και στις 17 του Νοέμβρη του 1887 οι τέσσερις απαγχονίστηκαν. Οι άλλοι έμειναν στη φυλακή και αφέθηκαν μετά από κάμποσα χρόνια ελεύθεροι μετά από καινούρια δίκη. (Σημειώνεται ότι η πρώτη δίκη δεν βασίστηκε σε συγκεκριμένα στοιχεία, αλλά είχε θεωρήσει επαρκή απόδειξη το ότι οι κατηγορούμενοι ήταν αναρχικοί). Λίγους μήνες μετά απ’ αυτό έφτασε στην χώρα ο νεαρός Αλεξάντερ.
Επηρεασμένος από τον Γιόχαν Μοστ, ο Μπέρκμαν μπήκε σε μια αναρχική ομάδα όπου γνώρισε και τη μετέπειτα συντρόφισσα του ‘Εμμα Γκόλντμαν. Όπως γράφει εκείνη στα απομνημονεύματα της σε μια απεργία στα Χαλυβουργεία Χόμστεντ τον Ιούλη του 1892 οι πολιτοφύλακες σκότωσαν έντεκα εργάτες. Υπεύθυνος της δολοφονίας ήταν ο διευθυντής Χ. Φρικ. Στις 22 του Ιούλη, ο Μπέρκμαν μπήκε στο γραφείο του και του έριξε τρεις σφαίρες· ο Φρικ, ωστόσο, γλίτωσε. Ο Μκέρκμαν καταδικάστηκε σε εικοσιδύο χρόνια φυλακή – παρόλο που σύμφωνα με τον ποινικό κώδικα ανώτερη ποινή ήταν τα εφτά χρόνια. Νομικά, η καταδίκη στηρίχτηκε και στο ότι τον φόρτωσαν και μ ‘ άλλες κατηγορίες.
Πέρασε πράγματι δεκατέσσερα χρόνια στη φυλακή, τον ένα χρόνο σε απομόνωση. Μετά την απελευθέρωση του άρχισε την προπαγάνδα σ’ ολόκληρη τη χώρα και βοήθησε στην ίδρυση του ελεύθερου σχολειού Φερέρ στη Ν. Υόρκη, όπου ήταν κι ένας από τους πρώτους δάσκαλους.
Παράλληλα εξέδιδε μαζί με την Έμμα Γκόλντμαν το μηνιάτικο αναρχικό περιοδικό Μητέρα Γη (Mother earth). Με το ξέσπασμα του πολέμου στα 1914 άρχισαν μαζί με πολλούς άλλους αναρχικούς την αντιπολεμική προπαγάνδα ιδρύοντας τη Λίγκα της Μη Κατάταξης. Στο Σαν Φρανσίσκο εκδίδουν γι’ αυτό το σκοπό την εφημερίδα Σάλπισμα (BLAST). Οι αρχές διαλύουν τη Λίγκα στα 1917 και συλλαμβάνουν τους Μπέρκμαν, Γκόλντμαν και άλλους για δήθεν ανάμειξη σε βομβιστικές επιθέσεις. Ο Μπέρκμαν περνάει δύο χρόνια στη φυλακή της Ατλάντα, εφτά μήνες σε απομόνωση. Μόλις βγαίνει απ’ τη φυλακή, απελαύνονται μαζί με τη Γκόλντμαν και το Δεκέμβρη του 1919 φτάνουν στη Ρωσία όπου τους υποδέχονται σαν ήρωες. Μα η κατάσταση δεν είναι ούτε εκεί ρόδινη.
Στη Ρωσία είχαν γίνει οι δυο επαναστάσεις, του Φλεβάρη και του Οκτώβρη, που τελικά είχαν φέρει στην εξουσία τους μπολσεβίκους. Οι αναρχικοί είχαν λάβει μέρος και στις δυο, αλλά οι μπολσεβίκοι κατέπνιγαν όλες τις άλλες φωνές έξω απ’ τη δική τους. Έτσι, από πολύ νωρίς άρχισε η καταδίωξη όλων των διαφωνούντων και των αναρχικών φυσικά, που βαφτίστηκαν συλλήβδην “αντεπαναστάτες”. Είχαν ήδη στραφεί και κατά του Μάχνο, αλλά στη συνέχεια αναγκάστηκαν να συμμαχήσουν πάλι μαζί του για να χτυπήσουν τους Λευκούς· τέλος, στα 1921 τον χτύπησαν τελειωτικά. Η Γκόλντμαν κι ο Μπέρκμαν, μη έχοντας αρκετές πληροφορίες για την κατάσταση, υιοθέτησαν στην αρχή μια επιφυλακτική μεν αλλά φιλική στάση απέναντι στους μπολσεβίκους. Διαμαρτύρονταν διαρκώς για τις διώξεις των αναρχικών συντρόφων τους, αλλά ο Λένιν τους διαβεβαίωνε ότι δεν διώκονταν κανένας για τις πολιτικές του πεποιθήσεις μα ότι διώκονταν μόνον όσοι έκαναν πράξεις εχθρικές προς το επαναστατικό καθεστώς. Στα 1921, όμως, οι μπολσεβίκοι ξεσκεπάστηκαν για τα καλά. Οι ναύτες και οι κάτοικοι της Κροστάνδης, ξεσηκώνονται στις 24 του Φλεβάρη. Οι Μπέρκμαν, Γκόλντμαν και Περκίς (γραμματέας του συνδικάτου των Ρώσων εργατών στις ΗΠΑ) κάνουν μια τελευταία προσπάθεια να συμφιλιώσουν κροστανδιώτες και μπολσεβίκους. Στέλνουν επειγόντως στον πρόεδρο του Σοβιέτ της Πετρούπολης Ζινόβιεφ το παρακάτω κείμενο:
“Μας είναι αδύνατο να σωπάσουμε. Κάτι παραπάνω, η σιωπή μας αυτή την ώρα θα ήταν εγκληματική… Η διαφορά ανάμεσα στους ναύτες και τη σοβιετική κυβέρνηση νομίζουμε ότι πρέπει να λυθεί όχι με τη δύναμη των όπλων, μα με πνεύμα συντροφικό, με μια επαναστατική, μια αδελφική συμφωνία… Επιτρέψτε, σύντροφοι μπολσεβίκοι την εκλογή μιας πενταμελούς επιτροπής που τα δυο μέλη της θα είναι αναρχικοί. Αυτή η επιτροπή θα πάει στην Κροστάνδη για να λύσει τη διαφορά με ειρηνικά μέσα…».
Μάταια όμως. Το άλλο κιόλας πρωί ο Τρότσκι (αρχιστράτηγος τότε του Κόκκινου Στρατού) εξέδιδε την ακόλουθη διαταγή:
“Δίνω τη διαταγή να προετοιμαστεί η συντριβή της ανταρσίας με τη δύναμη των όπλων. Όλη την ευθύνη για τις ζημιές που ενδέχεται να υποστεί ο άμαχος πληθυσμός εξαιτίας της προσφυγής στα όπλα θα την έχουν οι αντεπαναστάτες στασιαστές. Αυτή η προειδοποίηση είναι η τελευταία.”
Η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα από τα συντάγματα των κουρσάντι (ευέλπιδων) και των σιβηριανών – που δεν είχαν ιδέα για το τι πραγματικά συνέβαινε. Στη συνέχεια, σε μια τελευταία, απεγνωσμένη και μάταιη προσπάθεια οι Μπέρκμαν, Γκόλντμαν και άλλοι αναρχικοί έστειλαν στο Λένιν το ακόλουθο μήνυμα: “… Το συστηματικό ανθρωποκυνηγητό που εξαπολύθηκε εναντίον των αναρχικών γενικά, και των αναρχοσυνδικαλιστών ιδιαίτερα, έχει γεμίσει όλα τα κρατητήρια και τις φυλακές της Ρωσίας… Αρκετοί αναρχικοί καταδικάστηκαν κιόλας σε ποινές φυλακίσεως ερήμην τους χωρίς δηλαδή να προσαχθούν σε κανένα δικαστήριο… Ασκείται ακόμα και σωματική βία εναντίον των φυλακισμένων συντρόφων μας… Υψώνουμε τη φωνή μας και διαμαρτυρόμαστε έντονα εναντίον της βάναυσης και μικρόψυχης καταπίεσης που ασκεί η μπολσεβίκικη κυβέρνηση εναντίον του αναρχικού κινήματος …Σήμερα. είμαστε περισσότερο από κάθε άλλη φορά πεπεισμένοι για την ορθότητα του αναρχικού ιδανικού μας, για την επιτακτική ανάγκη της πραγμάτωσής του στη ζωή και νομίζουμε πως μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι το προλεταριάτο όλων των χωρών είναι μαζί μας.”
Ο Μπέρκμαν έγραφε στο ημερολόγιο του:
“Γκρίζες οι μέρες. Οι ελπίδες, μια μια σβήνουν. Η τρομοκρατία και ο δεσποτισμός σύντριψαν τη ζωή που γεννήθηκε τον Οκτώβρη. Οι στόχοι της επανάστασης λησμονήθηκαν, τα ιδανικά της πνίγηκαν στο αίμα του λαού. Η πνοή του χθες γίνεται σήμερα θάνατος· η σκιά του σήμερα πλανιέται σαν την πανούκλα πάνω απ’ τη χώρα. Η δικτατορία συντρίβει κάτω απ’ το πέλμα της το λαό. Η Επανάσταση είναι νεκρή· μονάχα το πνεύμα της φωνάζει μέσα στα χαλάσματα. Αποφάσισα να φύγω απ’ τη Ρωσία.” Την ίδια εποχή, ο Τρότσκι δικαιολογημένα γράφει: “Επιτέλους, η σιδερένια πυγμή της επανάστασης καθάρισε τη Ρωσία απ’ τους αναρχικούς… Ακολουθεί η συντριβή και του μαχνοβίτικου κινήματος στην Ουκρανία. Η Γκόλντμαν και ο Μπέρκμαν απελαύνονται απ ‘ τη Ρωσία, στα τέλη του 1921- θέλουν να πάνε στο Συνέδριο των Αναρχικών στη Γερμανία, η γερμανική κυβέρνηση όμως δεν τους το επιτρέπει. Μένουν προσωρινά στη Σουηδία και από κει μπαίνουν παράνομα στη Γερμανία. Επί δύο χρόνια ο Μπέρκμαν γράφει κείμενα για την πραγματική κατάσταση που επικρατεί στη Ρωσία, για την εξέγερση της Κροστάνδης και για τις διώξεις των ρώσων αναρχικών. Πηγαίνει έπειτα στο Παρίσι, ιδρύει επιτροπές συμπαράστασης στους Ρώσους φυλακισμένους συντρόφους και μένει εκεί αφού η αμερικανική κυβέρνηση δεν του επιτρέπει να γυρίσει στη χώρα. Στη Ν. Υόρκη εκδίδεται στα 1925 το βιβλίο του “Ο Μύθος των Μπολσεβίκων” (Ημερολόγια 1920-22). Στο Παρίσι, παίρνει μέρος σε μια σοβαρή συζήτηση που γίνεται μεταξύ των αναρχικών σχετικά με το ζήτημα της οργάνωσης. Απ ‘ τη μια μεριά, ο Αρσίνοφ και ο Μάχνο υποστήριζαν ότι οι αναρχικοί θα έπρεπε να οργανωθούν με τρόπο που τις αποφάσεις να τις παίρνει μια ισχυρή κεντρική επιτροπή· απ ‘ την άλλη, οι Μπέρκμαν, Γκόλντμαν και Βολίν, υποστήριζαν ότι κάτι τέτοιο σημαίνει πως “δεν βλέπουν ότι οι μπολσεβίκικες μέθοδοι δεν μπορούν να οδηγήσουν στην ελευθέρια, αφού μέσα και σκοποί για μας τους αναρχικούς ταυτίζονται».
Άρρωστος, έχοντας κάνει δυο ανεπιτυχείς εγχειρήσεις προστάτη, καταβλημένος απ’ τις κακουχίες, ο Μπέρκμαν αυτοκτονεί στις 22 του Ιούνη του 1936. πριν προλάβει να δει τους ισπανούς αναρχικούς να πραγματώνουν, έστω και για λίγο, το αναρχικό ιδανικό.
Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη στα 1929 και από τότε επανεκδόθηκε πολλές φορές, σε πολλές γλώσσες. Θεωρείται από τα κλασικά έργα του αναρχισμού. Ένα επιπρόσθετο πλεονέκτημα του είναι το ότι κρίνει και καταδικάζει, την εφαρμογή των εξουσιαστικών-κρατίστικων ιδεών στη Ρωσία. Η μετάφραση έγινε απ’ το αγγλικό πρωτότυπο.
Τα στοιχεία για τη ζωή και τη δράση του Α. Μπέρκμαν τα πήρα απο την εισαγωγή του Πήτερ Νιούελ σιην αγγλική έκδοση και από την εξέγερση της Κροστάνδης του Άρη Αλεξάνδρου.
Νοέμβρης 1983
Η έκδοση σε pdf.
Δυσήνιος Ίππος 