Η φετινή 15η Σεπτεμβρίου σηματοδότησε την 150η επέτειο του Συνεδρίου του St. Imier στην Ελβετία, όταν εργάτες που εκπροσωπούσαν τμήματα της Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων ανασυγκρότησαν τη Διεθνή σύμφωνα με αντιεξουσιαστικές γραμμές, μετά την αποπομπή των Μιχαήλ Μπακούνιν και Τζέιμς Γκιγιώμ από τη Διεθνή, κατόπιν εντολής των Μαρξ και Ένγκελς στο Συνέδριο της Χάγης στις 7 Σεπτεμβρίου 1872. Μεταφράσαμε και δημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο του Brian Morris από το τεύχος 70 του αναρχικού περιοδικού Organise! της Βρετανικής Αναρχικής Ομοσπονδίας ως μια προσπάθεια υπενθύμισης των ιστορικών καταβολών του αναρχισμού και προβολής τους στο σήμερα όπου η ρευστότητα και η εισροή στο κίνημα αντιλήψεων άσχετων με τις παραδοσιακές του μορφές και τις βασικές στοχεύσεις του, επιβάλλει τη θεωρητική και πολιτική επαναφορά σε εκείνες τις πρωταρχικές στιγμές γέννησης του, τότε που αποτελούσε ένα υπολογίσιμο μέγεθος μέσα στους αγώνες της εργατικής τάξης και της κοινωνίας. Η διεθνής συνάντηση για τον εορτασμό της 150ης επετείου του Συνεδρίου του St. Imier θα πραγματοποιηθεί τον Ιούλιο του 2023 στη μικρή ελβετική πόλη. Το άρθρο γράφτηκε το 2012.
Η Κληρονομιά του Saint-Imier
«Το παρόν είναι εκεί που χανόμαστε αν ξεχάσουμε το παρελθόν μας και δεν έχουμε όραμα για το μέλλον».
Αυτή η φράση έρχεται στο μυαλό μας όταν μιλάμε για την εμβληματική ίδρυση του αναρχικού κινήματος στο Saint Imier της Ελβετίας τον Σεπτέμβριο του 1872. Η ενασχόληση με το παρελθόν δεν συνεπάγεται κάποιου είδους προγονολατρεία, ούτε πως για να οραματιστούμε ένα καλύτερο μέλλον για την ανθρωπότητα συνεπάγεται ότι πρέπει να χαθούμε σε ουτοπικά όνειρα. Οι αναρχικοί σίγουρα δεν θα έπρεπε να ντρέπονται να κομπάζουν για τα επιτεύγματα της προηγούμενης γενιάς ελευθεριακών σοσιαλιστών -όχι ως ιστορικά παράδοξα αλλά ως πηγή έμπνευσης και ιδεών.
Ως πολιτική φιλοσοφία, ο αναρχισμός είχε ίσως τη χειρότερη μεταχείριση από τον Τύπο. Έχει αγνοηθεί, κακολογηθεί, χλευαστεί, κακοποιηθεί, παρεξηγηθεί και παρερμηνευτεί από συγγραφείς όλων των πλευρών του πολιτικού φάσματος: μαρξιστές, δημοκράτες, συντηρητικούς και φιλελεύθερους. Ο Θίοντορ Ρούσβελτ, ο Αμερικανός πρόεδρος, περιέγραψε περίφημα τον αναρχισμό ως «έγκλημα εναντίον ολόκληρης της ανθρώπινης φυλής» και στην κοινή γλώσσα η αναρχία συνδέεται πάντα με την αταξία, τη βία και τον μηδενισμό. Η σαφής κατανόηση του αναρχισμού παρεμποδίζεται περαιτέρω από το γεγονός ότι ο όρος «αναρχικός» έχει εφαρμοστεί σε μια μεγάλη ποικιλία φιλοσοφιών και ατόμων. Έτσι, οι Γκάντι, Σπένσερ, Τολστόι, Μπερντιάεφ, Στίρνερ, Άιν Ραντ, Νίτσε, μαζί με πιο οικεία πρόσωπα όπως ο Προυντόν, ο Μπακούνιν και η Γκόλντμαν, έχουν χαρακτηριστεί όλοι ως αναρχικοί. Αυτό οδήγησε τους μαρξιστές κριτικούς να απορρίψουν τον «αναρχισμό» ως μια εντελώς ασυνάρτητη πολιτική φιλοσοφία, τόσο στις θεωρίες του όσο και στη στρατηγική για την κοινωνική αλλαγή.
Αλλά είναι όντως έτσι; Διότι αυτό που πρέπει να αναγνωριστεί είναι ότι ο αναρχισμός είναι θεμελιωδώς ένα ιστορικό κίνημα και πολιτική παράδοση που εμφανίστηκε γύρω στο 1870, κυρίως μεταξύ των εργατών της Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων, ευρέως γνωστής ως Πρώτης Διεθνούς. Ενεπλάκη στο ιστορικό σχίσμα εντός της Διεθνούς ενώ συνήθως περιγράφεται ως η επικέντρωση γύρω από μια προσωπική διαμάχη μεταξύ του Καρλ Μαρξ και του Μιχαήλ Μπακούνιν. Όμως, αυτό το σχίσμα δεν ήταν απλώς μια σύγκρουση προσωπικοτήτων. Αντικατόπτριζε δύο τάσεις μέσα στο σοσιαλιστικό κίνημα, και δύο εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις για το σοσιαλισμό, τις διαδικασίες επαναστατικής αλλαγής και τις προϋποθέσεις της ανθρώπινης χειραφέτησης. Η αναρχική παράταξη δεν αυτοχαρακτηρίστηκε αρχικά ως αναρχικοί αλλά μάλλον ως «φεντεραλιστές» ή ως «αντιεξουσιαστές σοσιαλιστές», αλλά έφτασαν να υιοθετήσουν την ταμπέλα των μαρξιστών αντιπάλων τους και να αυτοχαρακτηριστούν ως «αναρχικοί κομμουνιστές».
Ως πολιτικό κίνημα και παράδοση, ο αναρχισμός εμφανίστηκε έτσι μεταξύ των εργατών της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ελβετίας στον απόηχο της Παρισινής Κομμούνας.
Μεταξύ των πιο γνωστών στελεχών του ήταν οι Elisee Reclus, Francois Dumertheray, James Guillaume, Errico Malatesta, Carlo Cafiaro, Jean Grave και Peter Kropotkin. (Η Λουίζ Μισέλ συνδέθηκε επίσης στενά με το κίνημα, αλλά απελάθηκε στη Νέα Καληδονία μετά την ήττα της Παρισινής Κομμούνας, μαζί με πολλές χιλιάδες κομμουνάρους. Πέρασε έξι χρόνια στην εξορία).
Μεταξύ του 1870 και του 1930, ο αναρχισμός ή επαναστατικός/ελευθεριακός σοσιαλισμός, εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο αναρχισμός της ταξικής πάλης δεν ήταν δημιούργημα ακαδημαϊκών μελετητών, αλλά εμφανίστηκε μέσα στον αγώνα της εργατικής τάξης και εξέφρασε μια εξέγερση ενάντια στις κοινωνικές και εργασιακές συνθήκες του βιομηχανικού καπιταλισμού. Τα πρώτα γραπτά του Κροπότκιν είχαν τον τίτλο «Λόγια ενός επαναστάτη» (1885) και υιοθετήθηκαν από το ελβετικό αναρχικό περιοδικό «Le Revolt».
Ο Κροπότκιν, ο οποίος εντάχθηκε στο Γενικό Τμήμα της Πρώτης Διεθνούς τον Φεβρουάριο του 1872, περιέγραψε τον αναρχισμό ως ένα είδος σύνθεσης μεταξύ του ριζοσπαστικού φιλελευθερισμού, με έμφαση στην ελευθερία του ατόμου, και του σοσιαλισμού ή του κομμουνισμού, που υπονοούσε την αποκήρυξη του καπιταλισμού και μια έμφαση στην κοινοτική ζωή και τις εθελοντικές ενώσεις. Αυτή η σύνθεση απεικονίζεται καλά στη διάσημη ρήση του Μπακούνιν ότι «η ελευθερία, χωρίς σοσιαλισμό είναι προνόμιο και αδικία και ότι ο σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία είναι σκλαβιά και βαρβαρότητα».
Η τάση των μαρξιστών ακαδημαϊκών φιλοσόφων και των Στιρνερικών ατομικιστών να κάνουν μια ριζική διχοτόμηση μεταξύ αναρχισμού και σοσιαλισμού είναι επομένως, τόσο σε εννοιολογικούς όσο και σε ιστορικούς λόγους, αρκετά παραπλανητική και διαστρεβλώνει την κατανόησή μας για τον σοσιαλισμό.
Ο αναρχισμός, ή τουλάχιστον το είδος του αναρχισμού της ταξικής πάλης που υποστήριζαν οι σοσιαλεπαναστάτες της Πρώτης Διεθνούς, μπορεί να οριστεί με βάση τέσσερις βασικές αρχές.
- Πρώτον, η απόρριψη της κρατικής εξουσίας και κάθε μορφής ιεραρχίας και καταπίεσης. Η κριτική όλων των μορφών εξουσίας που αναστέλλουν την ελευθερία του ατόμου, που θεωρείται, φυσικά, ως κοινωνικό ον, όχι ένα ασώματο εγώ ή κάποιο αφηρημένο κτητικό άτομο, αλλά μια καθορισμένη καλοήθης ύπαρξη. Όπως έλεγε ένα ψήφισμα του συνεδρίου του St. Imier «το πρώτο καθήκον του προλεταριάτου είναι η καταστροφή κάθε πολιτικής εξουσίας».
- Δεύτερον, η πλήρης αποκήρυξη της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς, μαζί με το μισθολογικό της σύστημα, την ιδιωτική ιδιοκτησία, την ηθική του ανταγωνισμού και την ιδεολογία της ατομικής ιδιοκτησίας. Στην πραγματικότητα, οι αναρχικοί της πρώιμης ταξικής πάλης ήταν ένθερμα αντικαπιταλιστές, αναφέροντας το μισθολογικό σύστημα ως «μισθωτή σκλαβιά».
- Τρίτον, εξέφραζε ένα όραμα μιας κοινωνίας βασισμένης αποκλειστικά στην αλληλοβοήθεια και την εθελοντική συνεργασία, μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης που θα παρείχε την πληρέστερη έκφραση της ανθρώπινης ελευθερίας και όλες τις μορφές κοινωνικής ζωής που ήταν ανεξάρτητες τόσο από το κράτος όσο και από τον καπιταλισμό.
• Τέταρτον, οι πρώτοι αναρχικοί, όπως και οι μαρξιστές, αγκάλιασαν τις ριζοσπαστικές πτυχές του Διαφωτισμού – με έμφαση στη σημασία της κριτικής σκέψης και της εμπειρικής επιστήμης. Απέρριψαν όλες τις μορφές γνώσης που βασίζονται στην παραδοσιακή εξουσία, τους μυστικιστικούς θεσμούς και τη θεϊκή αποκάλυψη προτάσσοντας οικουμενικές ανθρώπινες αξίες όπως η ελευθερία, η αλληλεγγύη και η ισότητα. Ο αναρχισμός ήταν επομένως μια μορφή ηθικού σοσιαλισμού.
Καθώς ο αναρχισμός αναπτύχθηκε στα πρώτα είκοσι χρόνια μετά την Παρισινή Κομμούνα του 1871, έτεινε να ασκεί κριτική στις τρεις άλλες τάσεις της ριζοσπαστικής πολιτικής. Όλες είναι ακόμα εδώ γύρω και έχουν τους σύγχρονους υποστηρικτές τους. Αυτές είναι ο κοινοτισμός, ο ριζοσπαστικός ατομικισμός ή εγωισμός και ο μαρξισμός.
O Ελιζέ Ρεκλύ, όπως και ο Κροπότκιν και οι αναρχικοί της ταξικής πάλης αναγνώριζαν πάντα ότι ο Προυντόν εξέφραζε ελευθεριακά αισθήματα και ήταν πρωτοπόρος και πηγή έμπνευσης στην ανάπτυξη του αναρχισμού, ήταν ωστόσο πάντα επικριτικοί απέναντι στη ριζοσπαστική παράδοση που έγινε γνωστή ως κοινοτισμός. Αγκαλιασμένη από πολλούς Αμερικανούς ατομικιστές αναρχικούς, όπως ο Warren, ο Spooner και ο Tucker, αυτή η παράδοση επιβεβαίωνε την οικονομία της αγοράς, την ιδιωτική ιδιοκτησία και την μικροεπιχειρηματικότητα. Όλα αυτά απορρίφθηκαν από τους αναρχικούς κομμουνιστές.
Ήταν εξίσου κριτικοί για το είδος του ριζοσπαστικού ατομικισμού (εγωισμού) που εξέφρασε ο Μαξ Στίρνερ, υποδηλώνοντας ότι ήταν ένα μεταφυσικό δόγμα μακριά από την πραγματική κοινωνική ζωή και συνόρευε με τον μηδενισμό. Ο Κροπότκιν τόνισε ότι δεν είχε νόημα να τονιστεί η υπεροχή του «μοναδικού» σε συνθήκες καταπίεσης και οικονομικής εκμετάλλευσης και θεώρησε ότι ο έντονος εγωισμός του Στίρνερ έρχεται σε αντίθεση με τα συναισθήματα αμοιβαίας αλληλεγγύης και ισότητας που οι περισσότεροι αναγνώριζαν.
Τέλος, φυσικά, από την ίδρυση του, ο αναρχισμός ήταν έντονα επικριτικός για το είδος της πολιτικής που εξέφρασαν οι Μαρξ και Ένγκελς, που αργότερα έγινε γνωστή ως σοσιαλδημοκρατία ή απλά μαρξισμός. Στο περίφημο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» (1846) ο Μαρξ και ο Ένγκελς τόνισαν ότι το κομμουνιστικό κόμμα έπρεπε να οργανώσει την εργατική τάξη, προκειμένου να επιτύχει «την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας».
Αυτό θα συνεπαγόταν την εγκαθίδρυση ενός «εργατικού κράτους» ή «της δικτατορίας του προλεταριάτου» στο οποίο όλες οι μορφές παραγωγής (συμπεριλαμβανομένης της αγροτικής), καθώς και οι μεταφορές, οι επικοινωνίες και οι τραπεζικές συναλλαγές, θα περάσουν στα χέρια του Κράτους. Θα περιλάμβανε, όπως το έθεσαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς, «την πιο αποφασιστική συγκέντρωση Εξουσίας στα χέρια του Κράτους». Ο Μπακούνιν και οι αναρχικοί κομμουνιστές φυσικά, τόνιζαν πάντα ότι ο κοινοβουλευτικός δρόμος προς το σοσιαλισμό θα οδηγούσε στον ρεφορμισμό και ότι η «κατάληψη της κρατικής εξουσίας» από το κομμουνιστικό κόμμα για λογαριασμό των εργαζομένων, θα οδηγούσε στην τυραννία και τον κρατικό καπιταλισμό. Και η ιστορία φαίνεται να τους έχει επιβεβαιώσει ότι έχουν δίκιο. Σε αντίθεση με την «πολιτική δράση»:
Τα τελευταία χρόνια ο αναρχισμός της ταξικής πάλης, όπως εκφράστηκε και ασκήθηκε από μια προηγούμενη γενιά αναρχικών κομμουνιστών, έχει κηρυχθεί «απαρχαιωμένος», ή «ξεπερασμένος», ή απορρίφθηκε ως «αριστερός» από τους σύγχρονους αναρχικούς, κυρίως από αυτούς που είναι εγγεγραμμένοι στην ακαδημία. Στο τέλος του εικοστού αιώνα, πληροφορούμαστε, έχει εμφανιστεί ένας «νέος» αναρχισμός, μια «μετααριστερή αναρχία». Φαίνεται να αποτελείται από ένα μάλλον απόκρυφο ψηφιδωτό πολλών πολιτικών τάσεων όπως ο αναρχο-πρωτογονισμός, ο αναρχοκαπιταλισμός, η «ποιητική τρομοκρατία» που πηγάζει από τον Nietzsche και την πρωτοπορία, που αγκάλιασε με θέρμη ο Hakin Bay, ο ριζοσπαστικός ατομικισμός (εγωισμός) των σύγχρονων θιασωτών του Στίρνερ και ο λεγόμενος «μετα-αναρχισμός» που προέρχεται από τα γραπτά ακαδημαϊκών όπως ο Ντεριντά, ο Λιοτάρ, ο Φουκώ και ο Ντελέζ.
Δεν υπάρχει τίποτα νέο ή πρωτότυπο σε αυτά τα διάφορα ρεύματα σκέψης και η ιδέα ότι μια προηγούμενη γενιά αναρχικών υποστήριξε τον μοντερνισμό είναι αρκετά διεστραμμένη. Για τους «ορθόδοξους» αναρχικούς, οι ελευθεριακοί σοσιαλιστές, απέρριψαν εντελώς τρία από τα βασικά συστατικά της λεγόμενης «νεωτερικότητας» – το δημοκρατικό κράτος, την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς και το «αφηρημένο» άτομο της αστικής φιλοσοφίας. Είναι απαραίτητο λοιπόν να συνεχίσουμε να επιβεβαιώνουμε εκ νέου την κληρονομιά του αναρχικού κομμουνισμού, όπως διατυπώθηκε για πρώτη φορά στο συνέδριο του St. Imier πριν από πολύ καιρό, καθώς και να την κάνουμε σχετική με τους σύγχρονους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες.
απόδοση από τα αγγλικά: Δήμος Π.
Δυσήνιος Ίππος 