Γεννημένος στις 10 Ιανουαρίου του 1859 στην Αλέγια, ο Φρανθίσκο Φερέρ ι Γκουάρδια έμελλε να μείνει στην ιστορία ως μια εμβληματική φυσιογνωμία του αναρχικού – ριζοσπαστικού κινήματος και της παιδαγωγικής σκέψης, καθώς έθεσε σε εφαρμογή για πρώτη φορά σε μαζική κλίμακα, τις ιδέες και τις πρακτικές της ελευθεριακής εκπαίδευσης. Έχοντας κλείσει τα 20 του χρόνια, δήλωνε δημοκράτης και πολέμιος της εκκλησίας και προσχώρησε στους ελευθεροτέκτονες, οι οποίοι τότε αποτελούσαν παραδοσιακό καταφύγιο της φιλελεύθερης σκέψης στην Ισπανία, ενώ στη σκέψη του είναι εμφανείς οι επιρροές από τον Λορένθο, τον Κροπότκιν και τον Μπακούνιν.
Το 1901, ο Φερέρ δημιουργεί στη Βαρκελώνη το πρώτο «Μοντέρνο Σχολείο», ενώ τα επόμενα χρόνια το εγχείρημα εξαπλώνεται και δημιουργούνται στην Ισπανία, κυρίως στην Καταλονία, περισσότερα από 50 σχολεία που βασίζονται στις ίδιες αρχές.
Ο Φερέρ καθιέρωσε μια σειρά μαθημάτων που βασίζονταν στις φυσικές επιστήμες και τον ορθολογισμό και ήταν απαλλαγμένα από θρησκευτικά δόγματα. Όσο αφορά την αξιολόγηση, δεν υπήρχαν έπαινοι, ούτε βαθμοί, ούτε εξετάσεις. Ως οδηγός για την εκπαιδευτική διαδικασία χρησίμευαν οι αρχές της αλληλεγγύης και της ισότητας και όχι αυτές του ανταγωνισμού και του εξευτελισμού. Σχετικά με το ζήτημα της τιμωρίας, ο Φερέρ προειδοποιούσε ότι «οι δάσκαλοι πρέπει να απέχουν από κάθε ηθική ή υλική τιμωρία, διαφορετικά κινδυνεύουν να κριθούν ακατάλληλοι για πάντα». Το «Μοντέρνο Σχολείο» προσπαθούσε να καλλιεργήσει όλες τις πλευρές της προσωπικότητας των μαθητών του, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τις κλίσεις του καθενός. Όπως τόνιζε ο ίδιος ο Φερέρ: «η εκπαίδευση του ανθρώπου δεν συνίσταται μόνο στην εξάσκηση του πνεύματός του, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η καρδιά και η θέλησή του. Παρά τις διαφορετικές λειτουργίες του, ο άνθρωπος είναι ένα ολοκληρωμένο και ενιαίο σύνολο. Παρουσιάζει ποικίλες όψεις, αλλά κατά βάθος είναι μια και μοναδική ενέργεια η οποία παρατηρεί, αγαπά και χρησιμοποιεί τη βούληση για την επιδίωξη των στόχων του». Τα μαθήματα τα οποία γίνονταν στα σχολεία του Φερέρ, προσπαθούσαν να εμφυσήσουν στου μαθητές τις αρχές τις αλληλεγγύης και της εναντίωσης στην αδικία, την ανισότητα και τα πλούτη. Παράλληλα, αρκετά κεντρικό ήταν το ζήτημα της παρατήρησης της φύσης και για το λόγο αυτό συχνά κάποια μαθήματα γίνονταν εκτός του χώρου το σχολείου. Μέσω του ελευθεριακού τρόπου διδασκαλίας που πρότεινε, διασφάλιζε την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα των παιδιών έναντι της ομοιομορφίας. Το παιδαγωγικό έργο του Φρανσίσκο Φερρέρ μπορεί να συνοψιστεί στις εξής λέξεις: ελευθερία, δημιουργικότητα, αυθορμητισμός, καλλιέργεια της ατομικότητας (εννοούμενη ως της ανεξαρτησίας και των ατομικών κλίσεων) και αυτοπραγμάτωση.
Όσο αφορά την κρατική εκπαίδευση, ο Φερέρ την απορρίπτει καθώς θεωρεί ότι το σχολείο είναι όργανο εξουσίας στα χέρια της κυρίαρχης τάξης και πως οι κυβερνήσεις το χρησιμοποιούν για να παράξουν πειθήνιους πολίτες. Σχετικά με τη θέση του εκπαιδευτικού στην υπάρχουσα κοινωνία, ο Φερέρ λέει: «Κάτω από τις σημερινές συνθήκες, ο δάσκαλος είναι απλώς όργανο της αστικής τάξης, εκπαιδεύοντας ανθρώπους να υπακούουν, να πιστεύουν και να σκέφτονται ανάλογα με τα κοινωνικά δόγματα που μας κυβερνούν. Σαν το στρατό και την αστυνομία, ο δάσκαλος επιβάλλει, βιάζει και χρησιμοποιεί βία. Ο πραγματικός παιδαγωγός είναι ο άνθρωπος εκείνος που δεν επιβάλλει τις ιδέες και τα δημιουργήματα του μυαλού του στο παιδί αλλά, αυτός που προωθεί τις ενέργειες του παιδιού. Η παιδεία οφείλει να είναι μια αυθόρμητη και δημιουργική πράξη».
Όπως ήταν αναμενόμενο, η ανάπτυξη και διάδοση του «Μοντέρνου Σχολείου» εξόργισε την καθολική εκκλησία, η οποία κήρυξε ανοικτό πόλεμο στον Φερέρ.
Το 1906, ο αναρχικός Ματέο Μοράλ, εργαζόμενος στα σχολεία του Φερέρ, αποπειράθηκε να δολοφονήσει το βασιλικό ζεύγος της Ισπανία και οι αρχές δεν έχασαν την ευκαιρία να κατηγορήσουν ως υπεύθυνους τον Φερέρ και το «Μοντέρνο Σχολείο». Ο παιδαγωγός φυλακίστηκε για ένα χρόνο και κατά το διάστημα αυτό, τα σχολεία έκλεισαν, χρεοκόπησαν και δεν κατάφεραν να ανοίξουν ξανά ακόμα και μετά την αποφυλάκιση του Φερέρ.
Όταν βγήκε από τη φυλακή, μετακινήθηκε στο Παρίσι και δημιούργησε τη «Διεθνή Λίγκα για την Ορθολογική Εκπαίδευση των παιδιών», ενώ το καλοκαίρι του 1908 συνέγραψε την ιστορία του «Μοντέρνου Σχολείου» με τίτλο «Οι καταγωγές και τα ιδανικά του Μοντέρνου Σχολείου».
Τον Ιούλιο του 1909, το καταλανικό προλεταριάτο εξεγέρθηκε κατά της υποχρεωτικής στράτευσης στον πόλεμο που διεξήγαγαν οι ισπανικές δυνάμεις στο Μαρόκο. Η εξέγερση, που κράτησε περίπου μια εβδομάδα και έμεινε στην ιστορία ως «Τραγική Εβδομάδα», αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εξεγέρσεις στην ιστορία του ισπανικού επαναστατικού κινήματος. Μια εξέγερση για την οποία ο Φερέρ συνελήφθη για μία ακόμη φορά ως δήθεν υπαίτιος της.
Ο Φρανθίσκο Φερέρ ι Γκουάρδια τελικά εκτελέστηκε στις φυλακές του Montjuich στις 13 Οκτωβρίου 1909. Την τελευταία νύχτα της ζωής του είχε γράψει στον τοίχο της φυλακής: «Όταν ο θεός τους πάψει να λατρεύεται και οι εργολάβοι του πάψουν να υπηρετούνται, θα ζήσουμε επιτέλους όλοι ως σύντροφοι με αλληλοσεβασμό και αγάπη». Καθώς οι στρατιώτες τον σημάδευαν με τα όπλα, εκείνος φέρεται να φώναξε: «Το νου σας παιδιά. Είμαι αθώος. Ζήτω το Μοντέρνο Σχολείο».
Δυσήνιος Ίππος 