«Είναι πεποίθηση και πρακτική μας ότι για την εξέγερση και τον αγώνα δεν χρειάζονται ούτε ηγέτες, ούτε μεγάλοι άντρες, ούτε μεσσίες, ούτε σωτήρες. Για τον αγώνα χρειάζεται να έχει κανείς μόνο λίγη ντροπή, κάτι από αξιοπρέπεια και πολλή οργάνωση».
Εξεγερμένος υποδιοικητής Μάρκος
Την 1η Γενάρη 1994, λίγο μετά τη λήξη του πρωτοχρονιάτικού πάρτυ στο Προεδρικό Μέγαρο της Πόλης του Μεξικό, στο οποίο η πολιτική ελίτ της χώρας πανηγύριζε την ένταξη της στη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου NAFTA μαζί με τις ΗΠΑ και τον Καναδά (μια συμφωνία που καταδίκαζε στη φτώχεια και την πείνα τον αγροτικό πληθυσμό και τους ιθαγενικούς πολιτισμούς της χώρας), μια συγκλονιστική είδηση άρχισε να καταφτάνει στους διαδρόμους του μεξικανικού υπουργείου Άμυνας. Στην πολιτεία Τσιάπας, ένας άγνωστος μέχρι τότε στρατός, ο Ζαπατιστικός Στρατός για την Εθνική Απελευθέρωση (EZLN) είχε μόλις ξεκινήσει μια ένοπλη εξέγερση καταλαμβάνοντας επτά αστικά κέντρα. Σύμφωνα με την ιστορία που μοιάζει με παραμύθι, δέκα χρόνια νωρίτερα, ο EZLN είχε συγκροτηθεί στη ζούγκλα Λακαντόνα από 6 αντάρτες, τρεις μιγάδες και τρεις ιθαγενείς.
Τα αιτήματα της ζαπατιστικής εξέγερσης ήταν απλά: δουλειά, γη, στέγη, τροφή, υγεία, εκπαίδευση, ανεξαρτησία, ελευθερία, δημοκρατία, δικαιοσύνη, ειρήνη, στα οποία αργότερα προστέθηκαν ο πολιτισμός και η επικοινωνία. Τα αιτήματα προσομοίαζαν σε αυτά της Μεξικανικής Επανάστασης του 1910, κεντρικό πρόσωπο της οποίας και πολύ αγαπημένη φιγούρα ακόμη και σήμερα στο Μεξικό ήταν ο Εμιλιάνο Ζαπάτα, από τον οποίο πήραν το όνομά τους οι Ζαπατίστας.
Σχεδόν από τύχη μια φιγούρα συγκέντρωσε τα φώτα της δημοσιότητας. Στις διαμαρτυρίες ενός γάλλου τουρίστα για την απαγόρευση εξόδου των τουριστών από το Σαν Κριστόμπαλ δε λας Κάσας, αναγκάστηκε να απαντήσει ο ίδιος ο στρατιωτικός διοικητής του ιθαγενικού αντάρτικου που μιλούσε άριστα γαλλικά και αγγλικά. Η κουβέντα τους, που λέγεται πως τελείωσε με την περίφημη φράση «Συγγνώμη για την ενόχληση, αλλά πρόκειται για επανάσταση», συγκέντρωσε γύρω της περίεργους και δημοσιογράφους που άρχισαν να ενδιαφέρονται για το πρόσωπο που θα συστηνόταν ως εξεγερμένος υποδιοικητής Μάρκος.
Μέσα σε μια εποχή, όπου η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, η καπιταλιστική παλινόρθωση και η αφήγηση περί του «τέλους της ιστορίας» παρουσιαζόταν από τους κυρίαρχους ως η μόνη ρεαλιστική προοπτική για τις ανθρώπινες κοινωνίες, η ζαπατιστική εξέγερση ζέστανε τις καρδιές εκατομμυρίων αγωνιζόμενων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη, κρατώντας αναμμένη τη φλόγα και αναθερμαίνοντας την ελπίδα του κοινωνικού μετασχηματισμού, τοποθετώντας στο προσκήνιο το εμβληματικό σύνθημα «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός». Το κύμα παγκόσμιων κινητοποιήσεων που γεννήθηκε έκτοτε ενάντια στην παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου, και για περισσότερο από μια δεκαετία αμφισβήτησε στην πράξη τα θεμέλια του καπιταλιστικού κόσμου, χρησιμοποίησε ουκ ολίγες φορές το ζαπατιστικό παράδειγμα για να ξεδιπλώσει τους δικούς του τοπικούς και παγκόσμιους αγώνες, επικοινωνώντας το μήνυμα της αντίστασης με έναν νοερό μα καθόλα χειροπιαστό σινιάλο, ανάμεσα στις δυτικές μητροπόλεις όπου εκδηλωνόταν η αντίσταση στα παγκόσμια αφεντικά (Σιάτλ, Γένοβα, Πράγα, Θεσσαλονίκη κ.α.) και στα βουνά του νοτιοανατολικού Μεξικού όπου απλωνόταν η ζαπατιστική εξέγερση.
Σε αυτά τα 27 χρόνια έχει κυλήσει αρκετό νερό στο αυλάκι. Το κίνημα των Ζαπατίστας έχει περάσει από διάφορες φάσεις και στάδια επιχειρώντας να χτίσει την αυτονομία του «κόντρα στην εξουσία του χρήματος». Αν και βρίσκονται διαρκώς σε ένα πόλεμο αυξομειούμενης έντασης με το μεξικάνικο κράτος και παραστρατιωτικές ομάδες, οι Ζαπατίστας επιμένουν πεισματικά στο χτίσιμο αυτοδιοικούμενων κοινοτήτων, δημιουργώντας νέες κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις αλληλεγγύης μακριά από τις τέσσερις βασικές αρχές του καπιταλισμού που, όπως λένε, είναι η εκμετάλλευση, η λεηλασία, η καταστολή και η απαξίωση.
Για τους Ζαπατίστας «το αύριο φυτεύεται σήμερα». Και φυσικά, αυτό το καλύτερο αύριο θα δημιουργηθεί μονάχα από το συλλογικό «εμείς», από τη συλλογική καρδιά, σκέψη και πράξη των ανθρώπων οι οποίοι χτίζουν την ελευθερία τους «με τον ίδιο τρόπο που φυτεύεται, χτίζεται και αναπτύσσεται κάτι, δηλαδή από τα κάτω».
Βασικές έννοιες για τους Ζαπατιστας είναι η δημοκρατία, η ελευθερία και η αυτονομία. «Δημοκρατία είναι η σύναψη συμφωνιών στις κοινότητες. Το σύστημα μάς έχει διδάξει ότι δημοκρατία είναι η σκέψη του καθενός μας. Εμείς από την εμπειρία μας έχουμε αντιληφθεί ότι δημοκρατία είναι οι συναινέσεις. Δημοκρατία είναι η συμφωνία του λαού που αποφασίζει πώς θέλει να κάνει τα πράγματα. Ελευθερία είναι η συμμετοχή στις συνελεύσεις, η δυνατότητα να συζητάμε και έπειτα να αποφασίζουμε. Είναι μια συλλογική ελευθερία που έχουμε κατακτήσει. Μπορούμε να αποφασίζουμε τον τρόπο ζωής μας. Κανένας δεν σκέφτεται για εμάς Η συλλογική διακυβέρνηση σκέφτεται αλλά δεν αποφασίζει από μόνη της […] Υπέρτατη αρχή είναι η συνέλευση. Αυτονομία, σύμφωνα με τους Ζαπατίστας, είναι η δυνατότητά τους να αυτοκυβερνώνται, να αποφασίζουν οι ίδιοι τη μορφή της διακυβέρνησης και των ζωών τους∙ είναι η δυνατότητα διαμόρφωσης ενός πλαισίου όπου η γνώμη του λαού εισακούγεται και οι διοικητές κυβερνούν υπακούοντας».
Στη ζαπατιστική αυτονομία υπάρχουν 7 βασικές αρχές: υπακούμε και δεν κυβερνούμε, εκπροσωπούμε και δεν υποκαθιστούμε, δημιουργούμε και δεν καταστρέφουμε, υπηρετούμε και δεν υπηρετούμαστε, διατηρούμε την ενότητα δημιουργικά, κατεβαίνουμε και δεν ανεβαίνουμε, προτείνουμε και δεν επιβάλλουμε. Αρχές που διέπουν τα αυτόνομα συμβούλια των κοινοτήτων, των δήμων και των περιφερειών και συνιστούν την ουσία της ζαπατιστικής εξέγερσης με θεμελιώδη οργανωτικό πυρήνα την ισότιμη συμμετοχή όλων στην άσκηση της πολιτικής, στοχεύει. Σε αυτό τον αγώνα ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι γυναίκες που με τη συνεχή, επίπονη και διαρκή πάλη τους ενάντια στην «τριπλή καταπίεση», ταξική, φυλετική, έμφυλη, αναδεικνύονται σε βασικό πυλώνα της οικοδόμησης της αυτονομίας.
Τον Οκτώβρη του 2020 εν μέσω της πανδημίας, ο EZLN ανακοίνωσε ότι «αρκετές αντιπροσωπείες Ζαπατίστας, άνδρες, γυναίκες και άλλοι που έχουν το χρώμα της γης μας, θα βγουν για να ταξιδέψουν στον κόσμο, να περπατήσουν ή να πλεύσουν προς μακρινά εδάφη, θάλασσες και ουρανούς, αναζητώντας όχι την διαφορά, όχι την ανωτερότητα, όχι τη σύγκρουση, ούτε βέβαια την συγχώρεση και τον οίκτο. Θα πάμε και θα βρούμε αυτό που μας κάνει ίσους».
Πρώτος σταθμός τους θα είναι η Άλλη Ευρώπη. Αναγνωρίζοντας την ιστορική σημασία του ταξιδιού αυτού, έχουν από την πρώτη στιγμή συγκροτηθεί δεκάδες σχετικές πρωτοβουλίες και συντονισμοί ώστε να οργανωθεί το ταξίδι και η υποδοχή τους στην ευρωπαϊκή ήπειρο, και να «πραγματοποιηθούν συναντήσεις, συζητήσεις, ανταλλαγή ιδεών, εμπειριών, αναλύσεων και εκτιμήσεων μεταξύ όσων, με τις διαφορετικές μας αντιλήψεις και στους διαφορετικούς μας χώρους, δεσμευόμαστε στον αγώνα για τη ζωή».
Σήμερα, 27 χρόνια μετά την πρώτη δημόσια αιφνιδιαστική εμφάνιση του, ο EZLN (μαζί με αντιπροσωπείες από το Εθνικό Ιθαγενικό Κογκρέσο και το Μέτωπο των Λαών για την Υπεράσπιση του Νερού και της Γης), ως «οι σπόροι που αναζητούν άλλους σπόρους», ταξιδεύει στις πέντε ηπείρους για να συνωμοτήσει με όσες και όσους, μέσα από την εξέγερση και την αντίσταση, την αλληλεγγύη και τη συλλογικοποίηση, χτίζουν έναν καινούργιο κόσμο μέσα στο κέλυφος του παλιού. Τους περιμένουμε…
Δήμος Π.
Δυσήνιος Ίππος 