Εάν οι από-τα-πάνω θεωρούν πως με τη χρήση ενός όπλου μπορούν να λύσουν το πρόβλημά τους, δεν βρίσκω κανέναν λόγο που οι από-τα-κάτω δεν θα έπρεπε να θεωρούν ακριβώς το ίδιο.
Γράφει ο Ρωμανός Γ.
Ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Μάικλ Μούρκοκ ανήκει στην ιδιαίτερη εκείνη κατηγορία δημιουργών που το έργο τους γίνεται γνωστό και αγαπητό πρώτα στο ευρύ κοινό κι έπειτα –σχεδόν καταναγκαστικά– στους κριτικούς λογοτεχνίας. Γέννημα θρέμμα του Λονδίνου, εξίσου κοντά στην εργατική τάξη και στις μποέμ-χίπικες ομάδες της εποχής του, δεν διέπρεψε στον ακαδημαϊκό τύπο και στην υψηλή λογοτεχνία, μα αντίθετα ασχολήθηκε με τις pulp εκδόσεις, τα φθηνά περιοδικά λογοτεχνίας και τις γρήγορες, ευκολοδιάβαστες ιστορίες φαντασίας, αυτό το κακώς χαρακτηρισμένο ως “παραλογοτεχνία” λαϊκό είδος μέσω του οποίου ο συγγραφέας κατόρθωσε να συνδεθεί με τη μεγάλη μάζα του αναγνωστικού κοινού, να γίνει αγαπητός και να επικοινωνήσει το ελευθεριακό μήνυμά του με τον απλούστερο και κατανοητότερο τρόπο σε αναγνώστες της τάξης του, σε ανθρώπους δηλαδή που ως επί το πλείστον θα κουράζονταν από επιτηδευμένες εκφραστικές φανφάρες και που η οικονομική τους κατάσταση δεν θα τους επέτρεπε να έχουν εύκολη πρόσβαση σε πιο ακριβές εκδόσεις.
Αναρχικός και πραγματιστής όπως δηλώνει ο ίδιος, λατρεύει να δημιουργεί ήρωες με πάθη και αδυναμίες, συχνά με ρευστή ηθική, που εν τέλει καταλήγουν –συνήθως για τους προσωπικούς τους λόγους– να έρχονται αντιμέτωποι με κάθε είδους εξουσιαστικές δυνάμεις – είτε αυτές είναι πολιτικές, θρησκευτικές, θνητές ή ανώτερες και θεϊκές. Τα έργα του διαπνέονται από την ελευθεριακότητα της δεκαετίας του ’60 και του ’70, από την αντίληψη πως ο άνθρωπος δεν είναι εκ φύσεως προορισμένος να ζει καθυποταγμένος αλλά πως μπορεί να βρει τη δύναμη να αντιπαλέψει όσα οι ισχυρότεροι από εκείνον του επιβάλουν, όσα ακόμα η ίδια η μοίρα του έχει προαποφασίσει. Η γραφή του είναι εμφανώς επηρεασμένη από την απελευθερωτική νοοτροπία αναζήτησης και πειραματισμού του ψυχεδελικού ροκ και των χίπις (δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως υπήρξε στιχουργός και συνθέτης σε μπάντες όπως οι Hawkwind και οι Blue Oyster Cult) και ο τρόπος που αντιμετωπίζει τους πρωταγωνιστές των έργων του απέχει πολύ από το ηρωικό πρότυπο που υπηρέτησαν οι συγγραφείς φαντασίας της προηγούμενης γενιάς. Σε μια περίοδο όπου ο συντηρητισμός και το πολεμοχαρές πνεύμα του παρελθόντος έρχονται αντιμέτωπα με μια άνθιση της νεανικής σκέψης και προόδου, με το πνεύμα του αντι-ιμπεριαλισμού και τα κινήματα υπέρ της ειρήνης, ο Μούρκοκ επιλέγει να πλάσει ήρωες που ναι μεν φέρουν το ελευθεριακό ιδεώδες της νέας εποχής αλλά διατηρούν την πολεμική, βίαιη επιλογή αντίστασης στην εξουσία.
Είναι πιθανόν γνωστό σε όσους έχουν διαβάσει τα βιβλία του Μάικλ Μούρκοκ που σχετίζονται με τις ιστορίες του Αιώνιου Πρόμαχου ότι από εκείνες τις σελίδες προέρχεται και ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα σύμβολα των τελευταίων δεκαετιών, που συχνά παραλλαγές του εμφανίζονται σε εξώφυλλα μουσικών πανκ δίσκων, βαμμένες σε τοίχους και δρόμους, φορεμένες σε μπλούζες ή “ανεβασμένες” στο ίντερνετ. Πρόκειται φυσικά για το λεγόμενο “χαόσημο” ή –όπως ο ίδιος ο συγγραφέας το αποκαλεί στα έργα του– “οκτάκτινο σύμβολο του Χάους”, ένα σύμβολο που σε μεγάλο βαθμό έχει ταυτιστεί τόσο με την πανκ και χάρντκορ μουσική κουλτούρα όσο και με μια πιο σύγχρονη (αν και περασμένης πλέον δεκαετίας) ροπή ενός κομματιού του αντιεξουσιαστικού κινήματος που προσδιοριζόταν ως “χαοτικό”. Η μορφή του χαόσημου, οκτώ βέλη που διασταυρώνονται δείχνοντας προς οκτώ διαφορετικές κατευθύνσεις, συμβολίζει τις άπειρες δυναμικές του Χάους, την απεριόριστη δύναμη που μπορεί να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί με κάθε πιθανό τρόπο και σε κάθε πιθανό αποτέλεσμα. Η μη πεπερασμένη φύση του Χάους είναι αυτή που καταδεικνύεται από το σύμβολο που έχει επιλέξει ο συγγραφέας γι’ αυτό, ενώ από την άλλη σαν σύμβολο του Νόμου παρουσιάζεται ένα μοναδικό βέλος που δείχνει προς τα μπροστά, μια ακτίνα που συμβολίζει την αυστηρή και απόλυτη πρόοδο που πραγματοποιείται αποκλειστικά εντός συγκεκριμένων, προκαθορισμένων πλαισίων.
Η γενεσιουργή αυτή δύναμη του Χάους και η πολύμορφη, αδιάκοπα μεταβαλλόμενη φύση του –προφανώς σε συνδυασμό με το αδιαμφισβήτητα πιασάρικο όνομά του– αποτέλεσαν την κύρια αιτία συσχετισμού του οκτάκτινου συμβόλου με την πολιτική-πολιτιστική τάση που το υιοθέτησε και που, εν τέλει, ξεπέρασε και αγνόησε το αρχικό νόημα και την πηγή του, νοηματοδοτώντας το σύμβολο εκ νέου. Το χαόσημο ήταν πλέον σύμβολο ανυποταξίας, ανταρσίας και καταστροφής του υπάρχοντος, άλλες φορές απλά βανδαλισμού και ξεσπάσματος, απαλλαγμένο σε μεγάλο βαθμό από την αυθεντική έννοιά του. Φυσικά, θα ήταν εξαιρετικά άδικο τόσο για το ίδιο το σύμβολο όσο και για την κουλτούρα που δημιουργήθηκε γύρω από αυτό, να το καταδικάσουμε σε ισόβια ταύτιση με το νόημα που του είχε προσφέρει ο δημιουργός του – άλλωστε, όπως και το ίδιο το Χάος, έτσι και το χαόσημο δεν θα μπορούσε παρά να εξελιχθεί απρόβλεπτα και να ξεφύγει από τις όποιες νόρμες και καλούπια επιχειρούσαν να το περιορίσουν. Έχει όμως αξία να επανέλθουμε στην καταβολή του, ώστε να εξετάσουμε κάτι βαθύτερο από το ίδιο το σύμβολο⸱ να εξετάσουμε την κεντρική ιδέα που είχε στο μυαλό του ο συγγραφέας όταν αποτύπωνε στο χαρτί την κοσμολογία του –κομμάτι της οποίας αναπόφευκτα αποτελεί και το χαόσημο– επιθυμώντας να εκφράσει μες από τις ιστορίες του την κοινωνικοπολιτική του αντίληψη σχετικά με το βασικότερο από τα θέματα των περισσότερων έργων του: τη δικαιοσύνη.
Στο λογοτεχνικό σύμπαν αλλά και στην ευρύτερη κοσμοθεωρία του Μάικλ Μούρκοκ οι δυνάμεις που ο ίδιος ο συγγραφέας ονομάζει ως Νόμο και Χάος δεν φέρουν απόλυτα θετικά ή αρνητικά χαρακτηριστικά⸱ στην πραγματικότητα, αποτελούν τις διαφορετικές πλευρές του ίδιου νομίσματος. Από τη μια, το Χάος με τη γενεσιουργή του δύναμη σπρώχνει τα πράγματα προς τα μπρος, όμως αδυνατεί να διατηρεί τα δημιουργήματά του σώα και εν τέλει καταλήγει με μαθηματική ακρίβεια προς την εντροπία. Από την άλλη, ο Νόμος είναι απαραίτητος για να συντηρεί και να δίνει τη δυνατότητα τάξης και λογικής στο σύμπαν, από μόνος του όμως είναι στείρος και καταλήγει σε μια θανάσιμη στασιμότητα. Το επιθυμητό αποτέλεσμα επέρχεται με την ισορροπία των δυο, ενώ όταν το ένα ή το άλλο επικρατεί, επέρχονται περίοδοι ατελέσφορων αναταραχών ή τυραννικής καταπίεσης αντίστοιχα.
Εμφανώς επηρεασμένος από τις αναρχικές θέσεις του, ο συγγραφέας ουσιαστικά δημιουργεί μια φανταστική, λογοτεχνική μεταφορά της διάσημης ρήσης του Anselme Bellegarrigue «Η αναρχία είναι τάξη», σύμφωνα με την οποία η επαναστατική ορμή και η εξεγερτική διάθεση οφείλουν να συνοδεύονται από κοινωνική αυτοπειθαρχία και αυτοοργάνωση, αν επιθυμούν να έχουν πραγματική προοπτική. Έτσι, το Χάος στο έργο του δεν ταυτίζεται επ’ ουδενί με την Αναρχία (με τη φιλοσοφική και πολιτική έννοια του όρου) αλλά αποτελεί μόνον το ένα από τα δυο απαραίτητα συστατικά που απαιτούνται για την επίτευξη της Δικαιοσύνης. Οι έννοιες του δικαίου και της ελευθερίας παρουσιάζονται εδώ αλληλένδετες με την έννοια της ευταξίας, για την οποία υπεύθυνος είναι αποκλειστικά και μόνον ο ίδιος άνθρωπος. Στη φιγούρα του Αιώνιου Πρόμαχου, του ανθρώπου που βρίσκεται μονίμως σε μια κατάσταση εναγώνιας μάχης απέναντι τόσο στην τυραννία του Νόμου όσο και στην καταστροφή του Χάους πασχίζοντας να συνενώσει τις θετικές μόνο πλευρές των δυο (αυτές της τάξης και της δημιουργίας) για να επιφέρει τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, ο Μούρκοκ παρουσιάζει μια δική του εικόνα του ανθρώπου-αγωνιστή, που με –συχνά όχι πλήρως συνειδητή– αυταπάρνηση και αυτοθυσία πολεμά διαρκώς «για να καταστρέψει το άτρωτο, καθώς δεν μπορεί να αντέξει την πίστη σε έναν κόσμο από τον οποίο λείπει η φροντίδα για το οτιδήποτε».
Το διακύβευμα που τελικώς τίθεται είναι το αν ένα κίνημα, μια επαναστατική δύναμη, αρκεί να επαναπαύεται στην ξεσηκωτική ορμή της ή αν οφείλει να θέτει στόχους και να χτίζει δομές που θα επιτρέψουν στην ορμή αυτή να παράξει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα και να θέσει βάσεις για μια πραγματική αλλαγή, για έναν ουσιαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό. Υπό αυτή την έννοια, το χαόσημο είναι ένα σύμβολο παρεξηγημένο, καθώς στην πραγματικότητα –τουλάχιστον όπως πρωτονοηματοδοτήθηκε– δεν αποτελεί σύμβολο αντίστασης⸱ συμβολίζει μια δύναμη που είναι μεν προοδευτική και δημιουργική, όμως από μόνη της όχι απλά δεν αρκεί για να αποτελέσει κίνδυνο προς την εξουσία αλλά αντίθετα μπορεί να διαφθαρεί, να χάσει τα επαναστατικά χαρακτηριστικά της και να καταλήξει μια ανούσια έκρηξη που εν τέλει αναπόφευκτα θα οδηγηθεί στην εντροπία και θα σβήσει. Παραφράζοντας τη ρήση του Μπακούνιν για την ελευθερία και τον σοσιαλισμό, θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε την κεντρική ιδέα του έργου του Μούρκοκ ως εξής: «Χάος δίχως τάξη είναι καταστροφή, τάξη δίχως χάος είναι στειρότητα». Και αν σκεφτούμε πως και τα δυο εν τέλει οδηγούν σε μια παρόμοια κατάσταση κοινωνικής νηνεμίας, μπορούμε να αντιληφθούμε το λάθος του να υποστηρίζουμε μόνο το ένα.
Ο Άνθρωπος δεν γεννήθηκε σε έναν δίκαιο κόσμο. Έχει όμως τη δύναμη να δημιουργήσει έναν τέτοιο κόσμο.
Δυσήνιος Ίππος 