Από άρθρο του Diego Abad De Santillan που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα La Protesta το 1929. Περιλαμβάνεται στον Α’ τόμο (Το κοινωνικό και οικονομικό ζήτημα) του βιβλίου “Ένα ελευθεριακό πρόταγμα. Ιστορία, Εξέλιξη και Πράξη”, εκδόσεις “Στάσει Εκπίπτοντες”. Το άρθρο περιέχει ακόμα ένα κεφάλαιο με τίτλο Άμεση οικοδομητική δράση.
Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ
Η αλήθεια είναι η μεγάλη δύναμη, και η πίστη στην αλήθεια είναι μία από τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις κάθε επαναστατικού κοινωνικού κινήματος. Αν λείπει αυτή η πίστη, αυτή πεποίθηση, αυτή η νοητική επάρκεια, λείπει το θεμέλιο όλων όσων οικοδομούνται στη σκέψη και στα γεγονότα. Παρ’ όλα αυτά, σε ό,τι αφορά τους αγώνες και τις επιδιώξεις μας, θα άξιζε μάλλον να μιλάμε για ειλικρίνεια παρά για αλήθεια, διότι, επιστημονικά μιλώντας, η αλήθεια είναι ένα αποδεδειγμένο γεγονός, ενώ οι ιδέες μας, όσα επιχειρήματα κι αν αντλήσουμε από την ιστορία κι από την καθημερινή ατομική και συλλογική ζωή, βρίσκονται ακόμα στη σφαίρα των υποθέσεων, των θέσεων που πρέπει να αποδειχτούν μέσα από τα γεγονότα και τον πειραματισμό.
Στις μέρες μας, στο πολιτικό, οικονομικό, πνευματικό και ηθικό πεδίο, η κοινωνική αλήθεια είναι η απόλυτη υποδούλωση. Το ιδεώδες της ελεύθερης ζωής είναι μια υπόθεση. Είναι όμως η υπόθεση μιας βεβαιότητας τόσο μεγάλης που η αδιαμφησβήτητη πρακτικότητά της γίνεται κατανοητή ακόμα και από τους πιο λυσσαλέους εχθρούς της. Την απόδειξη την έχουμε στο μίσος με το οποίο καταδιώκεται η προπαγάνδα μας και στην παρεμπόδιση κάθε προετοιμασίας για την πρακτική εφαρμογή του ιδεώδους μας για τη ζωή. Αυτά, λένε, είναι για κάτι πνευματικά διαταραγμένους που διατείνονται ότι μπορούν να λύσουν το πρόβλημα του τετραγωνισμού του κύκλου και της συνεχούς κίνησης της ύλης, υποθέσεις δηλαδή ριζωμένες στον άρρωστο εγκέφαλό τους, κανείς δεν ανησυχεί για αυτούς, ο κόσμος τους κοιτά με συμπόνια, χωρίς να μπαίνεις στον κόπο να διαταράξει τις εμπειρίες τους. Πρόκειται για υποθέσεις χωρίς δυνατότητα πραγματοποίησης, των οποίων η αποδοχή και μόνο αποτελεί σύμπτωμα τρέλας.
Η υπόθεση της ζωής του ελεύθερου ατόμου στην ελεύθερη κοινωνία γίνεται εύκολα κατανοητή ακόμα κι από τους σφοδρότερους εχθρούς της: τους προνομιούχους του παρόντος. Καθώς λοιπόν διαπιστώνεται ότι είναι πραγματοποιήσιμη, την φοβούνται και την καταδιώκουν στο πρόσωπα των προπαγανδιστών της. Εμείς είμαστε ακράδαντα πεπεισμένοι για την πρακτική επιτυχία των γενικών αρχών μας, τόσο πεπεισμένοι που θα θέλαμε απλά να είχαμε την ευκαιρία να εφαρμόσουμε όσα κηρύσσουμε και να πείσουμε με την ίδια μας τη ζωή τους τυχόν ενάντιους.
Τώρα βέβαια, φτάνει άραγε η πίστη στις ιδέες της ελευθερίας και της δικαιοσύνης; Φτάνει ακόμα και η προπαγάνδα αυτών των ιδεών; Αναρωτιόμαστε δηλαδή αν η αλήθεια, της οποίας την ατομική και συλλογική σπουδαιότητα αναγνωρίζουμε, είναι αρκετή ώστε οι άνθρωποι και οι λαοί να προσαρμόσουν την συμπεριφορά τους σε αυτήν, αν η γνώση της μπορεί να μετασχηματίζεται πάντα σε νόρμα ζωής , σε ηθική πυξίδα και γνώμονα των πράξεων. Με άλλα λόγια, ποιες είναι οι προοπτικές ενός κοινωνικού κινήματος που θεμελιώνει τις επαναστατικές επιδιώξεις του μόνο στη διάδοση των γενικών του αρχών;[…]
Ο Ρικάρντο Μέγια ήταν ένας από τους πρώτους που το είπαν ξεκάθαρα, ή τουλάχιστον ένας από αυτούς που μπόρεσαν να το πουν με τον περιεκτικότερο και εντονότερο τρόπο: «Το δίκιο δεν αρκει».[…] Αν το δίκιο δεν αρκεί, τότε δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε ότι το πρόβλημα του κοινωνικού μετασχηματισμού δεν συνίσταται στο να διαθέτουμε μια πλειοψηφία πεπεισμένων οπαδών, παρότι θα ήταν βλακώδες να μην προσπαθήσουμε να στηριχτούμε σε μια τέτοια πλειοψηφία. Είτε με την πλειοψηφία, είτε με την μειοψηφία πεπεισμένων για την πρακτικότητα και την αλήθεια των υποθέσεών μας για την ελεύθερη ζωή, πάντα θα χρειάζεται να στηρίζουμε, να συνδράμουμε, να ενδυναμώνουμε την προπαγάνδα με κάτι άλλο, που είναι η «επαναστατική προετοιμασία». Όχι μόνο η πνευματική και ηθική προετοιμασία, αυτό δηλαδή που κάνει η προπαγάνδα, αλλά και μια προετοιμασία «υλική». Αν το δίκιο δεν αρκεί, αν η αλήθεια ως τέτοια δεν έχει τη δύναμη να εμπεδωθεί με τη βαρύτητά της και μόνο, τότε η επαναστατική προπαγάνδα, χωρίς την προετοιμασία για να περάσει από τα λόγια στα έργα, είναι σαν τον στείρο πλατωνισμό τόσων διδασκαλιών χωρίς ζωντανή ψυχή.[…]
Αν η συνείδηση της καλής προαίρεσης και της αλήθειας μιας υπόθεσης ήταν καθοριστική δύναμη, θα ήμασταν σήμερα κιόλας ένα από τα κοινωνικά ρεύματα με τη μεγαλύτερη ισχύ στην πράξη. Ωστόσο δεν συμβαίνει έτσι, διότι, όπως είπαμε, η αλήθεια δεν μετασχηματίζεται αυτόματα σε νόρμα συμπεριφοράς αυτών που την πρεσβεύουν. Γι’ αυτό, χωρίς να αρνούμαστε την αξία του δίκιου, της αλήθειας και της δικαιοσύνης, πράγματα τα οποία εμείς πιστεύουμε ακράδαντα, δεν βασιζόμαστε αποκλειστικά σε αυτά, περιμένοντας παθητικά την αυθόρμητη πραγμάτωσή τους. Νιώθουμε την ανάγκη να επιστρατεύσουμε την βούληση, να «προετοιμάσουμε» τις υλικές συνθήκες γι’ αυτή την πραγμάτωση.
Πως προετοιμάζονται αυτές οι συνθήκες, υλικές ή πραγματικές; Στη θεωρία, γιατί οι πρακτικές δοκιμές υπήρξαν πολύ περιορισμένες, ο αναρχισμός επεσήμανε τους εξής δύο δρόμους που όχι μόνο δεν αποκλείουν ο ένας τον άλλον αλλά αλληλοσυμπληρώνονται με θαυμάσιο και αρμονικό τρόπο: την εξεγερτική δράση και την οικοδομητική σοσιαλιστική δράση[…]
Η εξεγερτική προετοιμασία
Κάποιες φορές, στην κοινωνική ιστορία, συναντούμε ανθρώπους και ομάδες αποκλειστικά εξεγερτικές, που έχουν κατά νου μία και μόνο αποστολή: να πυροδοτούν, με κάθε δυνατό ηρωικό και θυσιαστικό τρόπο, επαναστατικές καταστάσεις. Τους θαρραλέους αυτούς ανθρώπους, τους θαυμάζουμε, αναγνωρίζουμε τις γενναιόδωρες παρορμήσεις της βούλησης τους, όμως διαπιστώνουμε σε όλο το έργο τους μια υπερβολική έλλειψη ενδιαφέροντος για την προπαγάνδα. Γι’ αυτούς, το παν είναι η δράση, η προπαγάνδα είναι αμελητέα ποσότητα.
Υπάρχουν εποχές που αυτός ο πυρετός δράσης έχει την αιτιολόγησή του, και πάνω απ’ όλα υπάρχουν ιδιοσυγκρασίες που δεν μπορούν να συλλάβουν την επαναστατική πάλη παρά μόνο μέσα απ’ αυτή τη μορφή δράσης, διακινδύνευσης και βίας.
Όσο ανεπαρκής είναι η καθαρή προπαγάνδα και η διάχυση της αλήθειας και της δικαιοσύνης ώστε να επέλθουν θεμελιώδεις κοινωνικές αλλαγές, τόσο είναι και η εξεγερτική δράση από μόνη της, χωρίς πρότερη συνείδηση των επιζητούμενων στόχων, χωρίς σαφή επίγνωση του δρόμου που θα ακολουθήσει, των εμποδίων που θα εμφανιστούν και των μέσων που θα χρησιμοποιηθούν για την υπερνίκησή τους, κατά τρόπο σύμφωνο με τις τελικές επιδιώξεις. Δεν αρκεί η υιοθέτηση μιας επαναστατικής ιδέας για να χαρακτηριστεί κάποιος επαναστάτης, όπως δεν αρκεί η εξεγερτική δράση για να υπάρξει διάκριση ανάμεσα στον οποιονδήποτε πολιτικό τυχοδιώκτη και τον ιδεαλιστή που έχει στο μυαλό του το όραμα ενός νέου κόσμου ελευθερίας και ευημερίας για όλους. Δεν είναι επαναστάτες όλοι οι εξεγερτικοί, όπως δεν είναι εξεγερτικοί, με την υλική έννοια της λέξης, όλοι οι επαναστάτες.
Αυτό που κατά την κρίση μας χαρακτηρίζει τον αληθινό επαναστα΄τη είναι μια νέα σύλληψη της ηθικής και κοινωνικής ζωής, συνδεδεμένη με μια διαρκή προσπάθεια για την πραγμάτωσή της. Η πραγμάτωση αυτή μπορεί να είναι διαφορετική ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του ατόμου και τις ειδικές περιστάσεις της εποχής και της κοινωνίας στην οποία ζει. Αυτό που έχει σημασία είναι να υπάρχει η προσπάθεια και να μην έρχεται σε συνητική αντίφαση με τον επιζητούμενο σκοπό λόγω μιας λάθος επιλογής του δρόμου που πρέπει να ακολουθηθεί και των μέσων που πρέπει να χρησιμοποιηθούν.
Η εξέγερση είναι από τα μέσα, από τα πλέον κλασικά, της προσπάθειας που αποσκοπεί στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Μπορεί να είναι ένοπλη και βίαιη, όπως αυτή που μας μεταφέρεται από την πρόσφατη και την απώτερη ιστορία των λαών, όπου κυριαρχούν οι στρατοί και τα όπλα, αλλά μπορεί να είναι και οικονομική, όπως στην περίπτωση της κατάληψης των εργοστασίων στην Ιταλία. Πιθανότατα θα γίνει χρήση και των δύο μορφών εξέγερσης: της ένοπλης κι εκείνης που μεταχειρίζεται τα οικονομικά μέσα ισχύος, όπως τη γενική απεργία, το σαμποτάζ, την κατάληψη εργοστασίων, κτλ.
Δεν πρόκειται να συζητήσουμε για το αν υπερέχει ή αν είναι πιο σκόπιμη η αποκλειστική χρήση της μίας ή της άλλης εξεγερτικής έκφρασης. Αυτό που λέμε είναι ότι, εφόσον δεν αρκεί η προπαγάνδα και δεν αρκεί από μόνη της και η εξέγερση, είναι απαραίτητο να γίνει κομμάτι της νοοτροπίας όλων των επαναστατών ότι πρέπει να συγκεραστούν αμφότερες οι μέριμνες: η διάχυση των ιδεών, ή του προγράμματος προς υλοποίηση, και η επαναστατική προετοιμασία.
Ήδη έχουμε πει ότι διαπιστώνουμε έναν θλιβερό διαχωρισμό αυτών των επιδιώξεων ή, καλύτερα, μια εγκατάλειψη της ιδέας της εξέγερσης, η οποία εμπεριέχει ορισμένους κινδύνους, υπέρ μιας δράσης αμιγώς προπαγανδιστικής.[…]
Ανάμεσα στις επείγουσες ανάγκες του κινήματος βρίσκεται, χωρίς καμία αμφιβολία, η υλική προετοιμασία για την επανάσταση, αφού αυτή δεν θα γεννηθεί εκ του μηδενός, αλλά θα πρέπει να αποτελέσει καρπό της συνειδητής προσπάθειας των επαναστατών.[…]
Αν εγκαταλειφθεί ο εξεγερτισμός και ο αναρχισμός μετατραπεί σε κίνημα αποτελούμενο από κήρυκες, αν εγκαταλειφθεί επίσης η ιδέα του άμεσου πειραματισμού σχετικά με την αξία των ιδεών μας, τι φόβο να προκαλέσουμε στους αντιπάλους μας; […] Το καπιταλιστικό και εξουσιαστικό καθεστώς ως τέτοιο μπορεί να κοιμάται ήσυχο, χωρίς να ανησυχεί για την ύπαρξή μας, διότι το δίκιο είναι μεν με το μέρος μας, αλλά δεν είναι ικανό να κλονίσει τις βάσεις της κυριαρχίας του καθεστώτος.[…]
Δεν θέλουμε να επιβεβαιώσουμε εδώ τις εξεγερτικές μας προδιαθέσεις. Αντολαμβανόμαστε πλήρως τα εμβόλια που παρεμβάλλονται στον δρόμο της ένοπλης ή της οικονομικής βίαιης δράσης. Εμπόδια που παρεμβάλλονται τόσο από την αστική τάξη και το κράτος όσο κι από την νοοτροπία των ίδιων των εργαζόμενων μαζών. Έχουμε λοιπόν ένα ορισμένο αίσθημα σκεπτικισμού αναφορικά με τα αποτελέσματα που θα έχει τελικά στη δράση για την σοσιαλιστική οικοδόμηση ένας ξεσηκωμός. Σκεφτόμαστε όμως ότι δεν μπορούμε να αρνηθούμε την στήριξή μας σε αυτή τη δράση, και όλος ιδιαιτέρως δεν μπορούμε να απορρίψουμε aprioriκάθε εξεγερτική απόπειρα, στραγγαλίζοντας τη με την λογική των επιχειρημάτων που προβάλλουμε με ψύχραιμη και σχετικά νηφάλια σκέψη. Είναι προτιμότερο για την επαναστατική προετοιμασία να ακολουθήσει έναν δρόμο γεμάτο δυσκολίες παρά να απαρνηθούμε κάθε ουσιαστική προσπάθεια για προετοιμασία, προσδοκώντας στα θαύματα των ομιλιών και των άρθρων στις εφημερίδες.[…]
Δυσήνιος Ίππος 